I. ZABURZENIA MOWY
I. Kłopoty artykulacyjne wynikające z naśladownictwa złego wzoru mowy, nieprawidłowe nawyki utrwalone w okresie kształtowania się mowy (dyslalie): seplenienie, reranie, nieprawidłowe wymawianie k,g, nosowanie.
II. Opóźnienie rozwoju słowno-pojęciowego:
1. dziecko ma ubogi słownik,
2. mówi mało i trudno nawiązuje kontakt słowny,
3. buduje zdania niepełne i niegramatyczne,
4. nie rozumie wielu pojęć,
5. ma trudności w analizie słuchowej.
III. Brak dźwięczności w realizacji głosek dźwięcznych, wynikające z zaburzenia słuchu fonematycznego(fonemowego):
1. brak głosek dźwięcznych: b,d,g,w,z,ż,ź,
• mylenie głosek dźwiękopodobnych, np. c-s, sz-cz i inne.
2. Zniekształcenia niektórych głosek, spowodowane niedosłuchem:
• zniekształcanie artykulacji niektórych głosek, szczególnie syczących i szumiących,
• brak w ogóle niektórych głosek,
• zaburzona melodia mowy,
• zaburzona intonacja.
3. Jąkanie funkcjonalne, wynikające z różnych przyczyn, np. z zaburzeń koordynacji narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego:
powtarzanie sylab, wyrazów,
napięcia mięśniowe, zahamowanie wypowiedzi,
oddech krótki, przerywany lub zatrzymany,
współruchy mięśni twarzy, szyi, rąk, nóg,
podniecenie emocjonalne, pocenie się czerwienienie,
mowa niewyraźna, monotonna,
utrudniony, czasem uniemożliwiony kontakt słowny.
II. ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ
Dziecko, które wykazuje wybiórcze zaburzenia funkcji spostrzegania wzrokowego, przejawia trudności :
• w różnicowaniu kształtów graficznych, zapamiętywaniu i odwzorowywaniu z modelu lub z pamięci,
• w odpoznawaniu znaków i przedmiotów zbliżonych wielkością, kształtem.
Prócz tego, rozumiejąc znaczenie litery i cyfry jako symbolu, posługuje się nimi
nieprawidłowe jako znakiem graficznych. Dzieci takie myli:
• litery różniące się niuansami graficznymi, jak: a-o, m-n, l-f, e-c,
• litery o kształcenie zbliżonym, a różnym po/łożeniu w stosunku do osi pionowej, np. p-g, d-b lub osi poziomej, np. u-n, b-p, d-g,
• odwraca kolejność liter w wyrazach, np. pan –nap,
• opuszcza drobne elementy graficzne,
• łuki przekształca w kąty ostre lub rozwarte,
• pisze litery wybiegające poza linie, nierówne, rozchwiane,
• robi za duże lub za małe odstępy miedzy literami.
W konsekwencji tego, w późniejszych latach obserwuje się trudności w nauce, pojawiają się liczne błędy ortograficzne. Dzięki całościowo obniżonym poziomem spostrzegania mają poważne kłopoty z rozróżnianiem wszelkich kształtów. Nie mogąc rozróżnić kształtów pojedynczych liter, znacznie gorzej radzą sobie z graficznym układem liter w wyrazie. Metoda wyrazowa nie stanowi dla nich ułatwienia, przeciwnie, komplikuje jeszcze cały proces.
III. ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ
Umiejętność różnicowania dźwięków mowy ludzkiej określa się mianem słuchu fonematycznego, różnego od słuchu tonalnego.
Analiza i synteza słuchowa polega na odebraniu bodźca, rozłożeniu go na elementy, następnie złożeniu w całość dźwiękową. Zaburzeń analizy i syntezy słuchowej nie należy mylić z niedosłuchem obwodowym.
Dzieci niedosłyszące źle odbierają dźwięki odległe (ale gdy je słyszą, prawidłowo analizują i syntetyzują).
Natomiast dzieci z zaburzonym słuchem fonematycznym dobrze słyszą słowa, lecz w ciągu mownym nie potrafią różnicować pojedynczych dźwięków lub złożyć ich w całość dźwiękową.
Procesy syntezy i analizy dźwiękowej nieustannie obecne są w czytaniu i pisaniu. Sugestywnym przejawem zaburzenia tych procesów jest opóźniony rozwój mowy czy jej zaburzenia. W klasach początkowych pojawiają się trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu.
Objawy:
• trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń słownych,
• trudności w zapamiętywaniu, powtórzeniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań,
• trudności w dokonywaniu syntezy wyrazu,
• trudności w pisaniu ze słuchu dłuższych wyrazów,
• trudności w czytaniu całych wyrazów metodą literowania,
• często mały zasób słów, agramatyzmy, prymitywne, proste zdania w opowiadaniu,
• zniekształcanie wyrazów w dyktandzie,
• trudności w pisowni wyrazów zmiękczonych,
• kłopoty z różnicowaniem i-j,
• trudności w odróżnianiu samogłosek nosowych od „on”, „om”,
• w starszych klasach: łączenie przyimka z rzeczownikiem, np. wkącie,
• opuszczanie wyrazów, końcówek wyrazów, elizje ( opuszczanie bądź dodawanie liter, sylab, wyrazów) nagłoskowe i śródgłoskowe,
• zamiana dźwięcznych na bezdźwięczne, np. b-p, d-t,
• zamiana syczących na szumiące lub ciszące, np. s-sz-ś,
• trudności w nauce języka obcego,
• trudności w nauce wierszy, tabliczki mnożenia, zapamiętywania ciągów słownych (łatwiej się uczą, mając tekst przed oczami)
IV. ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ
Dziecko wykazujące wybiórcze zaburzenia orientacji przestrzennej ujmuje prawidłowo złożone kształty graficzne o charakterze symetrycznym, ale popełnia błędy w ujmowaniu kształtów asymetrycznych. Jedne dzieci przejawiają większą trudność w odtwarzaniu kształtów asymetrycznych w stosunku do osi pionowej, inne w stosunku do osi poziomej.
Objawy:
• słabe rozumienie określeń słownych, dotyczących stosunków przestrzennych, przyimki (w, nad ,pod, za, obok, przed…)
• rysunki o niższym poziomie graficznym wykazują prymitywne, uproszczenia, małą ilość szczegółów oraz złe rozplanowanie przedmiotów,
• niewłaściwe rozplanowanie wyrazów w stosunku do strony zeszytu, dziecko nie mieści się liniach zeszytu, często wybiera złe linijki,
• mylenie kierunku zapisu (pismo lustrzane),
• mylenie liter o różnym położeniu w stosunku do osi poziomej i pionowej, np. p-g, d-b, u-n,g-b,p-b ( w czytaniu i pisaniu także).
W późniejszym okresie nauki obserwuje się:
• trudności w nauce geografii (słaba orientacja w stronach świata, trudności w opanowaniu pojęć dotyczących rozróżniania stron świata, pór roku, miesięcy, pór dnia, dni tygodnia),
• trudności w nauce geometrii (słabo utrwalone obrazy wzrokowe, w związku z tym wszelkie pojęcia i definicje zostają przyswajane tylko w sposób werbalny).
Ćwiczenia orientacji przestrzennej są często obecne w ćwiczeniach wyrównujących opóźniony rozwój ruchowy i ćwiczeniach dotyczących percepcji wzrokowej.
V. OPÓŹNIENIA ROZWOJU RUCHOWEGO
Ogół trudności związanych z opóźnionym rozwojem ruchowym można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
1. Niezręczność ruchową całego ciała.
Objawy:
Niechęć do czynności i zabaw ruchowych. Dzieci takie wykazują niesprawność ruchów całego ciała (ruchy nieskoordynowane, kanciaste). Nadmierna męczliwość jest powodem słabej kondycji fizycznej (często brak sprawności fizycznej spotykamy u dzieci otyłych).
2. Niezręczność manualną.
Objawy:
• nadmierne, bądź za małe napięcie mięśniowe (stąd mała precyzja), kurczowe trzymanie ołówka, silne przyciskanie, częste współruchy (języka, dłoni),
• zaburzona szybkość ruchów, np. dłoni, palców, trudności w majsterkowaniu, wycinaniu, szyciu, zapinaniu guzików itp.,
• niewłaściwa koordynacja wzrokowo-ruchowa, trudności w rysowaniu, pisaniu (brzydkie pismo, brak połączeń między literami, zmiana wielkości i kąta nachylenia pisma, wolne tempo pisania, niestaranne zeszyty, kleksy, pogięte kartki, liczne skreślenia i poprawki),
• trudności przyspieszenia czytania (wskutek powolnych ruchów gałek ocznych)
VI. ZABURZENIA SFERY EMOCJONALNEJ
Objawy:
Dzieci z zaburzeniami rozwoju emocjonalnego najogólniej dzielimy na nadpobudliwe psychoruchowe oraz dzieci zahamowane psychoruchowe.
Nadpobudliwość psychoruchowa objawia się:
• niepokojem psychoruchowym,
• nadmierną ruchliwością,
• ruchami nieekonomicznymi, zbędnymi,
• częstą zmianą postawy,
• zaburzeniami uwagi,
• drażliwością, gwałtownością, niecierpliwością
• skłonnością do kłótni, zaczepek, bójek,
• jąkaniem, tikami, grymasami twarzy,
• nierównomiernością w pracy szkolnej.
Zahamowanie psychoruchowe objawia się:
• trudnościami w nawiązywaniu kontaktu słownego,
• brakiem wiary we własne możliwości,
• kompleksami, nadmierną wrażliwością,
• niepewnością, stanami lękowymi, ucieczkami z lekcji,
• zwolnionymi reakcjami psychoruchowymi,
• zaburzeniami snu, łaknienie,
• jąkaniem i zacinaniem,
• biernością i apatią, depresją,
Opracowanie: mgr Barbara Kolasa