Słuch fonematyczny warunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy dziecka oraz opanowanie umiejętności czytania i pisania. Wg E. Chmielewskiej , pod tym hasłem kryje się umiejętność rozróżniania fonemów(dźwięków mowy ludzkiej) . Oznacza to ,że dziecko może wyodrębniać z potoku mowy – wyrazy ,w wyrazach – sylaby ,w sylabach-głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. Zaburzenia słuchu fonematycznego utrudniają lub uniemożliwiają odbiór mowy, zaburzają rozwój mowy dziecka lub wywołują zaburzenia mowy już ukształtowanej. Często powodują trudności w czytaniu(uporczywe literowanie) i pisaniu ze słuchu.
Przykłady ćwiczeń :
1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym:
- Rozpoznawanie dźwięków i szmerów ( np. rozpoznawanie odgłosów pojazdów, instrumentów, przedmiotów , przesypywanych produktów sypkich itp.)
- Odtwarzanie rytmów ( wyklaskiwanych, wystukiwanych itp.)
- Rozpoznawanie odgłosów docierających zza zasłony (np. stukot obcasów, gwizd czajnika, kapanie wody…)
- Rozpoznawanie melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie
2. Ćwiczenia na materiale literowym:
a. Wyodrębnianie zdań w mowie, słów w zdaniach:
- rysowanie tyle kółek czy kresek ile usłyszałem wyrazów
- układanie zdań na podstawie ilości kresek np. III-Ala ma kota
- zabawa w dopowiadanie brakujących słów (np. banan jest żółty i lubi go…)
- dokańczanie rozpoczętych słów(pokazujemy obrazek i wypowiadamy jego pierwszą sylabę- dziecko kończy)
b. Wyodrębnianie sylab w słowach:
- poszukiwanie przedmiotów ,których nazwa rozpoczyna się od –ka (kapa,kara)
- wybieranie obrazków w nazwach których jest sylaba – ra (rafa,kara)
- zabawa „Sklep” , można kupić tylko przedmioty rozpoczynające się od bu (burak,bułka,buty…)
- wyszukiwanie słów na daną sylabę np. -ta, -san
- wyszukiwanie słów kończących się na daną sylabę : np. „ki”, „by”
- łańcuch sylabowy: dziecko mówi dwusylabowy wyraz , rodzic wymyśla kolejny rozpoczynający się drugą sylabą pierwszego itd. (wa-ga, ga-za, )
c. Podział wyrazów na sylaby :
- dzielenie wyrazów połączone z podskokami
- dzielenie wyrazów z wyklaskiwaniem
- dzielenie wyrazów z wytupywaniem itd.
d. Podział wyrazów na sylaby i wyodrębnianie głosek w sylabie:
- dorosły podaje wyrazy zaczynające się samogłoską , która stanowi sylabę , a dziecko wyodrębnia te sylaby (E-wa, I-ga)
- dorosły podaje sylaby zamknięte (ul-,ok.-,os itp.) dziecko wyodrębnia samogłoskę
- dorosły wypowiada grupę sylab , dziecko podnosi rękę gdy usłyszy tą określoną np. la( do,sa,la,na,la)
- układanie zdań z sylab: np. w, ku,kub,mam,ko,mle – w kubku mam mleko.
e. Wyodrębnianie i segregowanie przedmiotów lub obrazków na podstawie dźwiękowej właściwości ich nazw:
- wskazywanie przedmiotów , których nazwy rozpoczynają się od tego samego dźwięku lub sylaby;
- segregowanie obrazków na dwie grupy np. (S-Sz)
f. Tworzenie wyrazów z podanych głosek i ich zamiana:
- zabawa „Podaj słowo” – wyszukiwanie słów ma daną głoskę (s-sowa, b-but)
- tworzenie nowych słów poprzez zamianę jednej głoski np. Ala-Ela, noc-nos
- tworzenie z pierwszych głosek przedmiotów na obrazkach nowych słów ( sok, oko,waga,agat = sowa)
- układanie z rozsypanki literowej np. imion dzieci.
Opracowanie : mgr Ewa Lipczyńska