WPŁYW SNU NA ROZWÓJ DZIECKA

Sen ma ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka. Jest przede wszystkim czasem regeneracji i wypoczynku. W przypadku małych dzieci, których ośrodkowy układ nerwowy jest jeszcze niedojrzały, sen stanowi istotną rolę w procesie zdrowotnym i rozwojowym. W pierwszym roku życia dziecka mózg wykonuje ogromną pracę właśnie podczas snu. Analizuje, przetwarza, dokumentuje, zapamiętuje i segreguje wszystkie informacje uzyskane podczas aktywności dziecka.

Charakterystyczną cechą snu jest powtarzalność i cykliczność, którą gwarantują dwie występujące po sobie fazy, podczas których organizm jest wprowadzany w stan obniżenia wrażliwości na bodźce zewnętrzne oraz częściowej bezwładności.

FAZA NREM (non-rapid eye movement) – charakteryzuje się głębokim snem. Podczas tej fazy  organizm wycisza się i uspokaja. Fizjologicznie spada ciśnienie tętnicze, spowalnia oddech i tętno, a temperatura ciała obniża się o kilka dziesiątych stopnia. Maleje również świadomość bodźców zewnętrznych, a gałki oczne poruszają się bardzo powoli. Podczas tej fazy wzrasta poziom hormonu wzrostu, który powoduje m.in. szybsze gojenie się ran. Faza NREM trwa około 80–90 minut.

FAZA REM (rapid eye movement) – to specjalne stadium snu, w trakcie którego pojawiają się marzenia senne. Charakteryzuje się płytkim snem oraz występowaniem szybkich ruchów gałek ocznych. Podczas jej trwania pojawia się wysoka aktywność mózgu, nieregularny oddech oraz wyższa częstość skurczów serca. Faza REM umożliwia organizmowi pełny, wartościowy odpoczynek. Faza trwa 5–30 minut.

CO DZIECKO ROBI WE ŚNIE?

1.Rośnie

Przysadka mózgowa wydziela porcjami przez całą dobę somatotropinę -hormon wzrostu. Ich wielkość jest zależna między innymi od pory doby. Najwięcej somatotropiny wydzielanej jest w nocy tuż po zaśnięciu kiedy sen jest bardzo głęboki. Nieregularny tryb życia może zakłócić proces wydzielania somatotropiny, co będzie się objawiało spowolnieniem wzrostu dziecka. Ciekawostką jest to, że dziecko w ciągu pierwszych kilku miesięcy życia rośnie nawet pół milimetra na dobę!

2.Odpoczywa

Podczas snu w organizmie człowieka zachodzi wiele istotnych procesów. Wydzielany jest nie tylko hormon wzrostu ale także neuroprzekaźniki czyli substancje, które umożliwiają komórkom nerwowym komunikowanie się. Należą do nich m.in. serotonina (zwana hormonem szczęścia, reguluje sen, apetyt, temperaturę ciała, u noworodków jest jej najwięcej), noradrenalina (zwiększa pobudzenie i czuwanie, wzmaga zapamiętywanie i przypominanie), dopamina (koordynacja i napięcie mięśni, procesy emocjonalne) oraz acetylocholina (pamięć). Każda z wymienionych substancji musi być wydzielana w określonym czasie i odpowiedniej ilości. Brak snu zakłóca ich wydzielanie. Z tego powodu dziecko niewyspane jest nerwowe, marudne i nie ma ochoty na zabawę

3.Wzmacnia się

Dobry sen ma też duży wpływ na układ immunologiczny dziecka. Kiedy snu jest zbyt mało spada odporność dziecka. Staje się bardziej podatne na infekcje i choroby. Chore dziecko potrzebuje znacznie więcej snu, żeby szybciej wrócić do zdrowia.

4.Zapamiętuje

Gdy dziecko śpi tylko pozornie nic nie robi. W fazie snu REM pojawiają się marzenia senne a jego mózg wykonuje ciężką pracę. Jeszcze raz odczytuje wszystko czego dziecko się nauczyło, co zobaczyło i co przeżyło w ciągu dnia. Następnie porządkuje pozyskane informacje. Dzięki tym procesom dziecko uczy się i kolejnego dnia może korzystać z tego co przeżyło poprzedniego, gdyż w nocy mózg usystematyzował sobie dotychczasową wiedzę.

5.Trenuje mózg

W ciągu dnia dzieci wykorzystują tylko niewielką część mózgu. W czasie snu natomiast są pobudzane także te obszary, które nie były używane w dzień. Jego mózg musi przygotować się do wszystkich wyzwań, które czekają go w przyszłości.

JAK DŁUGO POWINNY SPAĆ DZIECI?

Wiek dzieckaLiczba godzin snu
Niemowlę od 0 do 3. miesiąca życia14-17 godzin
Niemowlę od 4. do 11. miesiąca życia12-15 godzin
Małe dziecko od 1 do 2 lat11-14 godzin
Dziecko w wieku 3-5 lat10 – 13 godzin
Dziecko w wieku 6-12 lat9 – 12 godzin

DO CZEGO PROWADZI NIEDOBÓR SNU?

Chroniczne niewyspanie może prowadzić do zaburzeń w gospodarce hormonalnej. U starszych dzieci niedobory snu prowadzą do zaburzonego wydzielania melatoniny, który powoduje nadmierne wydzielanie kortyzolu, czyli hormonu stresu. Brak snu to również upośledzona wydolność organizmu oraz zachwiana praca enzymów wątrobowych. Jedna nieprzespana noc obniża poziom limfocytów we krwi, które są odpowiedzialne za prawidłową odpowiedź immunologiczną organizmu.

Liczne badania wskazują na istotę odpowiedniej ilości snu w rytmie dobowym człowieka. Dzieci, które niedosypiają mają problemy z koncentracją i zapamiętywaniem. Ciężko radzą sobie z regulowaniem nastrojów, co objawia się u nich marudnością, płaczliwością oraz rozdrażnieniem. W skrajnych przypadkach brak snu manifestuje się u dzieci agresywnością i radzeniem sobie krzykiem w sytuacjach stresowych. Wyspany, wypoczęty organizm działa lepiej na wszystkich płaszczyznach, zaczynając od fizycznej energii i siły a kończąc na emocjonalności i funkcjonowaniu społecznym i osobistym.

Wielu rodziców uskarża się na trudności w zakresie snu i zasypiania u swoich dzieci. Dotyczy to rodziców dzieci małych jak i tych starszych, od niemowląt, poprzez dzieci w wieku przedszkolnym, młodszym szkolnym oraz nastolatków.

Propozycje zasad mogących w znaczącym stopniu zmniejszyć natężenie trudności w zakresie snu i zasypiania u dzieci.

1.Gdy nasze dziecko boi się zasnąć, ponieważ występuje u niego strach przed ciemnością:

  • Zorganizujmy wieczorne zabawy w ciemności np. z użyciem latarek, kiedy to będziemy wspólnie z dzieckiem odkrywać tajemnice szafy, zaglądniemy pod łóżko oraz w inne miejsca, które wydają się dziecku przerażające. Zabawmy się w odkrywanie cieni, pokażmy dziecku, jak powstaje cień i zamieńmy „czarnego potwora” w zabawę w zgadywanie „czyj to cień?”.
  • Pozwólmy dziecku na włączenie specjalnej lampki nocnej o przymglonym świetle, która nie rozproszy jego uwagi a pozwoli na poczucie komfortu i bezpieczeństwa.
  • Porozmawiajmy z dzieckiem o tym, że rodzice śpią w pokoju obok i nawet w nocy dbają o to, aby dziecko było bezpieczne.
  • Wybierzmy z dzieckiem towarzysza snu (ulubionego misia, kocyk, lalkę).
  • Stwórzmy wraz z dzieckiem listę „Co mogę zrobić, kiedy w nocy będę się bał/a?” i zawieśmy ją blisko łóżka. Na liście mogą znaleźć się propozycje takie, jak: „Pomyślę, że mama i tata są w pokoju obok i nic złego mi się nie stanie”; „Wyobrażę sobie najmilszą rzecz, która ostatnio mi się przydarzyła”; „Przytulę swojego towarzysza snu”, „Włączę lampkę nocną, żeby oświetliła pokój” i in. Taka lista powinna być stworzona wraz z dzieckiem, spisana bądź opatrzona odpowiednimi obrazkami (w przypadku, gdy dziecko nie potrafi jeszcze czytać).
  • Gdy dziecku śnią się koszmary omówmy je z nim i spróbujmy dokończyć opowieść senną tak, aby zakończyła się pozytywnie (np. „…a wtedy potwór przytulił się do Krzysia i zapytał, czy mogliby zostać najlepszymi przyjaciółmi. Od tej pory Krzysiu z nowym kolegą bawił się i przeżywał fantastyczne przygody.”) lub narysujmy straszną postać ze snu razem z dzieckiem i kolorowymi pisakami/ kredkami zmieńmy ją tak, aby wyglądała śmiesznie, a nie strasznie.

2. Gdy nasze dziecko ma rozregulowany rytm dobowy, protestuje przed samodzielnym zasypianiem, jest drażliwe przed snem i w ciągu nocy:

  • Ustalmy z dzieckiem określoną porę zasypiania i wstawania i zapiszmy tą zasadę w widocznym miejscu. Ważne jest, aby nie narzucać dziecku jednoznacznie zasad w sposób autorytarny. Dużo lepiej zadziała metoda, podczas której ustalamy coś WSPÓLNIE razem z dzieckiem, gdy obie strony mogą wypowiedzieć swoje zdanie i zgadzają się na określony kompromis.
  • Posłużmy się tabliczką motywacyjną: przyczepiamy naklejki/ żetony/ guziki na specjalnej tabliczce za każdym razem, gdy dziecko zastosowało się do ustalonej zasady. Ważne jest, aby prowadzić tabliczkę w sposób atrakcyjny dla dziecka, wzmacniać u niego chęć usamodzielniania się oraz motywację do osiągania postawionych celów.
  • Zadbajmy o higienę snu dziecka: rozkładajmy pościel na łóżku dopiero w momencie, gdy dziecko ma położyć się spać. Zabawa w pościeli oraz długie przebywanie w rozłożonym łóżku o ile wielce przyjemne jednak negatywnie wpływają na możliwość szybkiego zaśnięcia. Niech łóżko kojarzy się dziecku ze snem i wypoczynkiem a nie z zabawą i energią.
  • Zadbajmy o odpowiednie warunki przed snem: pokój dziecka przed snem powinien zostać wywietrzony, temperatura powinna być optymalna (ani za zimno, ani za gorąco), powietrze nie powinno być ani nadmiernie wilgotne ani zbyt suche.
  • Unikajmy podawania dużej ilości płynów dziecku przed snem, ponieważ będzie to skutkowało wstawaniem w nocy do toalety.
  • Unikajmy podawania posiłków dziecku przed samym snem, gdyż funkcje trawienia będą utrudniały zaśnięcie oraz mogą przyczyniać się do wybudzania w ciągu nocy.
  • Ustalmy z dzieckiem „rytuał zasypiania”: umówmy się na określony harmonogram (np. kąpiel, przebranie w piżamę, czytanie bajki/ śpiewanie kołysanek, ucałowanie dziecka, opuszczenie pokoju przez rodzica, zaśnięcie dziecka) oraz zawieśmy go w widocznym miejscu.
  • Starajmy się unikać szaleńczych zabaw tuż przed snem, oglądania telewizji, słuchania głośnej rytmicznej muzyki. Zastąpmy te czynności spokojniejszymi aktywnościami, które pomogą dziecku się wyciszyć i przygotować organizm do zaśnięcia.
  • Bądźmy w swoich postanowieniach stanowczy i konsekwentni a jednocześnie pełni sympatii i życzliwości dla dziecka.
  • Starajmy się nie wywoływać zbyt silnych emocji u dziecka tuż przed snem (zarówno tych przyjemnych, takich jak radość i zadowolenie, jak i tych nieprzyjemnych, takich jak smutek, strach czy złość), gdyż pobudzone będzie miało trudność z zaśnięciem.

Wyżej wymienione propozycje stosowane w odpowiedni sposób mogą w znacznym stopniu ułatwić sprawę snu i zasypiania zarówno dziecku jak i pozostałym członkom rodziny. Należy jednak pamiętać o tym, żeby umiejętnie dostosować je do dziecka i jego wieku. Zdarzają się jednak sytuacje na tyle trudne takie jak : zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, emocjonalne, gdzie niezbędne będzie wsparcie odpowiedniego specjalisty.

Bibliografia:

1. F. L. Ilg, L. B. Ames, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat., GWP, Sopot 2015.

2. P. C. Kendall, Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji., GWP, Sopot 2015.

Opracowanie: mgr Urszula Sadrak

Powrót na górę strony

Strona wykorzystuje pliki cookies. Korzystając z naszej strony, zgadzasz się na ich użycie. Więcej informacji

Skip to content