Lęk u dzieci

Jak oswoić dziecięce lęki?

Doświadczenie lęku jest naturalną częścią życia, także najmłodszych. Na pewno każdy rodzic zastanawiał się nie raz jak sprawić, by dziecko się nie bało i co robić z lękiem u dziecka? Należy pamiętać, że jest różnica pomiędzy strachem, a lękiem. Lęk nigdy nie pojawia się bez powodu i nie można z nim walczyć, dopóki nie dowiemy się, skąd on się wziął.

Lęk jest normalnym, naturalnym i koniecznym elementem naszego życia. Jest uczuciem należącym do podstawowego wyposażenia człowieka. Bez lęku nieustannie narażalibyśmy się na sytuacje, które mogłyby być dla nas groźne. Przeniesienie lęku na zewnątrz pozwala go lepiej kontrolować. Jeśli dziecko wie, że ma tylko sprawdzić, czy pod łóżkiem nie ma krokodyla, żeby przestać się bać, może swój lęk lepiej kontrolować.

Niektóre przyczyny lęków:

• brak poczucia bezpieczeństwa ze strony rodziców/opiekunów i deficyt uwagi
• traumatyczne wydarzenie: śmierć, choroba, przemoc, odrzucenie, nadużycia seksualne
• zmiany w życiu dziecka: przeprowadzka, pójście do przedszkola/szkoły
• komputer, telewizor (gry, filmy)
• styl wychowania
• zaburzenia lękowe  u opiekunów

W jaki sposób niepokój wpływa na ciało?

ból głowy, przyspieszenie akcji serca, przyspieszony oddech, ból brzucha, uderzenie gorąca, napięcie mięśni wiercenie się, drżenie kolan, płacz, gwałtowna potrzeba pójścia do toalety

CZEGO NIE NALEŻY ROBIĆ, GDY DZIECKO SIĘ BOI?

• nie można bagatelizować lęku dziecka
• dorosły nie powinien dryfować za nastrojem dziecka, które się boi
• nie należy stosować tzw. terapii szokowej
• nadmiernie wyrażone współczucie i użalanie się nad dzieckiem nie przyniesie efektu

Pamiętajmy, że zdrowy lęk pełni funkcję regulacyjną

– chroni przed niebezpieczeństwem. Pozwala dzieciom znormalizować
i zaakceptować emocje, których doświadczają.

LĘKI WIEKU DZIECIĘCEGO

2 lata: lęki natury słuchowej: pociągi, grzmoty, odkurzacz; przestrzenne: zabawka zabrana z miejsca w którym leżała, przeprowadzka do nowego domu; lęki wizualne: ciemne kolory, duże przedmioty, pociągi, kapelusze; związane
z ludźmi: wyjazd mamy lub jej nieobecność w porze zasypiania; deszcz, wiatr, zwierzęta

2,5 roku: wiele lęków, szczególnie przestrzennych – obawa przed ruchem lub przesuwaniem przedmiotów, przed nieoczekiwanymi relacjami przestrzennymi, zbliżającymi się dużymi przedmiotami

3 lata: dominują lęki wizualne: starzy, pomarszczeni ludzie, maski; ciemność; zwierzęta; policjanci/włamywacze; wieczorne wyjścia rodziców

4 lata: powracają lęki słuchowe; ciemność, dzikie zwierzęta

5 lat: niewiele lęków, przeważnie wizualne; mniej obaw przed zwierzętami; konkretne i przyziemne obawy o potłuczenie się przy upadku, pogryzienie przez psa; ciemność; obawa, że mama nie wróci do domu

6 lat: duże natężenie stanów lękowych, wywołanych przede wszystkim przez bodźce dźwiękowe – dzwonek do drzwi, telefony, ptaki, owady; obawy przed światem nadprzyrodzonym – duchy; lęk przed tym, że ktoś chowa się pod łóżkiem; przestrzenne – zgubienie się; obawa przed żywiołami – woda, ogień, grzmoty, błyskawice; dziecko boi się samo zasypiać

7 lat: dużo lęków, przede wszystkim wizualne – ciemność, strych, piwnice; strach może być stymulowany przez telewizję/komputer; lęk przed spóźnieniem się do szkoły; lęk przed brakiem akceptacji ze strony innych.

Czego nie należy mówić dziecku, które się boi?

Uspokój się w tej chwili.

Nie przesadzaj, przecież nic się nie dzieje.

Jesteś już taki duży.

Zobacz, Adaś się nie boi.

Chłopcy przecież nie płaczą.

Nie bój się, to nic strasznego.

Ale jesteś beksa!

Jak będziesz chciał, wszystko ci się uda.

ISTOTA EMOCJI W ŻYCIU DZIECKA

Wszystkie emocje są równorzędne. Nie ma złych i dobrych emocji. Bolesne
i trudne emocje są powszechne. Emocje niosą ważne informacje na temat naszych potrzeb oraz ostrzegają nas przed niebezpieczeństwem.

Co mówić dziecku, które się boi?

Jestem przy tobie.

To musi być dla ciebie trudne.

Każdy czasem się czegoś boi.

Ja też czasami się czegoś boję.

Pamiętasz, jak bałaś się…. Wtedy sobie poradziłaś.

Porozmawiajmy o tym.

Czy masz jakiś pomysł, co można zrobić?

Będę przy tobie, kiedy będziesz potrzebować.

Czy mogę ci jakoś pomóc?

Co robić, by pomóc pokonać lęk?

• Postaraj się odkryć źródło lęku– ważne jest, by wiedzieć, w jakich sytuacjach występuje. Warto obserwować, kiedy maluch się uspokaja.
• Pomóż stopniowo oswajać się z obiektem, sytuacją, która wywołuje
  w dziecku lęk. Jednak nic na siłę, spokojnie małymi kroczkami.
• Bądź cierpliwym rodzicem, to bardzo wiele znaczy dla Twojego dziecka. I rozmawiaj z nim o jego lęku. Przytulaj bądź blisko, dawaj poczucie bezpieczeństwa.

Narzędzia pomagające oswoić lęki

• opowiedz o sytuacji z twojego dzieciństwa, kiedy się bałaś
• poproś dziecko aby dorysowało jak najstraszniejszego potwora, a potem dorysowało mu zabawne elementy
• narysuj sylwetkę człowieka i poproś aby dziecko zaznaczyło, gdzie na swoim ciele odczuwa lęk
• wykorzystaj do zabawy pacynki i udawaj postać, która się czegoś boi; zadaniem dziecka może być pomoc postaci w poradzeniu sobie z lękiem

Bajki mogą pomóc dzieciom, które przeżyły lęk i noszą go w sobie. Dziecko słuchające bajki odnoszącej się do jego lęku, przeżywa go powtórnie, przepracowuje, racjonalizuje i przeżywa katharsis – negatywne emocje zostają uświadomione i wyrzucone.

Rola bajek terapeutycznych w procesie oswajania się z lękiem.

• Możliwość utożsamienia się z bohaterem (rekompensata braków)
• Odniesienie sukcesów wspólnie z bajkową postacią.
• Możliwość znalezienia różnych rozwiązań określonej sytuacji.
• Oswojenie nieprzyjemnych wydarzeń w sytuacji kontrolowanej
  i bezpiecznej.
• Poznanie przez dziecko nowych strategii działania.
• Odszukanie własnych emocji i przeżyć.
• Możliwość poruszenia nie wprost trudnych tematów, których dziecko doświadcza.
• Pokazanie dziecku, że nie tylko ono przeżywa „swój’ problem i, że
  z podobnymi trudnościami mierzą się także inni – osiągając sukces.

Lęk przed ciemnością – jeden z najczęściej występujących lęków dziecięcych najczęściej występuje u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym związany
z rozwojem wyobraźni i kreatywności

Co możemy zrobić?

• poświęćmy czas na usypianie dziecka jeśli tego potrzebuje, może to być ważny etap budowania wzajemnego kontaktu (wieczorny rytuał: masażyk, książka, przytulanka)
• włączona nocna lampka
• oswajanie nocy/ciemności (pokażmy że noc i ciemność mają też swój pozytywny aspekt np. nocny spacer, wyjście i zapalanie zimnych ogni, teatrzyk cieni – ciemny pokój i latarka i tp.)

Pełne lęku dzieci często mają problemy ze snem i wybudzają się w nocy, jest to dla rodziców bardzo trudne emocjonalnie i bardzo wyczerpujące. Jeżeli występują problemy ze snem u dzieci powinniśmy w pierwszej kolejności zadbać o to czy
w pokoju jest odpowiednia temperatura, czy materac czy łóżko są wygodne. Może jest zbyt jasno lub za ciemno, czy dziecku nie przeszkadza jakiś hałas, czy nie zjadło czegoś ciężkostrawnego lub nie piło napojów z kofeiną. Ważne jest aby zadbać o rytuały związane ze snem. (kolacja, kąpiel, czytamy bajkę lub opowiadamy historię)

5 kroków do samodzielnego spania

• Określ co niepokoi dziecko, gdy idzie spać.
• Pomóż dziecku rozważyć inne sposoby myślenia o tym niepokoju.
• Zachęcaj i doceniaj próby dziecka w przezwyciężaniu niepokoju.
• Ustal plan krok po kroku, który przygotuje dziecko, by samo spało przez całą noc we własnym łóżku. (poczucie bezpieczeństwa)
• Pracuj z dzieckiem, by pomóc rozwiązać wszelkie pojawiające się problemy.

Lęki wymagające wsparcia terapeutycznego

• Fobie specyficzne
• Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne (OCD)
• Mutyzm wybiórczy
• Separacyjne zaburzenia lękowe (SAD)
• PTSD (zaburzenia stresowe pourazowe)

Lęk separacyjny – jest to zaburzenie, które nie pozwala dziecku na adekwatną do wieku separację z najbliższymi osobami. Problem z separacją może dotyczyć przebywania rodzica w innym pomieszczeniu czy wyjście do toalety, mogą wystąpić u dziecka: problemy z ze spaniem, trudności z zasypianiem, odmowa spania poza domem, nocowanie u rodziny i znajomych, uporczywe myśli
o śmierci i chorobie. W momencie separacji u części dzieci występują typowe objawy stresu: bóle brzucha, nudności, wymioty, duszności nieleczony lęk separacyjny może towarzyszyć człowiekowi także w dorosłym życiu

Jak wspierać dziecko?

• zachęcaj dziecko do podejmowania różnych aktywności
• nie bądź nadopiekuńcza/nadopiekuńczy
• nie buduj w oczach dziecka obrazu niebezpiecznego świata
• nie obwiniaj i nie zawstydzaj swojego dziecka
• rozmawiaj z dzieckiem o jego obawach
• nie doprowadź do sytuacji w której nie będziesz mogła/mógł samodzielnie się oddalić
• poszukaj pomocy specjalisty (psycholog dziecięcy lub terapeuta)

Opracowanie: nauczycielki oddziału IV: 

mgr Ewa Lipczyńska, mgr Renata Rokoszna