Z zachowaniami agresywnymi spotykamy się dość często nawet u dzieci w wieku przedszkolnym. Pojęcie „agresja w przedszkolu” oznacza takie zachowania, jak: kłótnie, sprzeczki, przezwiska, obraźliwe słowa, ciągnięcie za włosy, prowokację, popychanie, bicie, szczypanie, gryzienie, kopanie, zabieranie i niszczenie zabawek, wyśmiewanie, drwienie, dokuczanie.
Agresja to również brak przyzwolenia na przyłączenie się do zabawy, wykluczenie kogoś z rozmowy, zabawy, zemsta, groźba, dręczenie, onieśmielanie.
Agresja często jest formą zwrócenia na siebie uwagi, osiągnięcia wpływów, uznania lub zmiany istniejących okoliczności. Czasem dziecko ucieka się do zachowań agresywnych broniąc się tym sposobem przed atakiem, broni swych przedmiotów, przestrzeni, chce doświadczać i być niezależne.
Powodem agresji mogą być różne, niezaspokojone potrzeby, a sama agresja może być przykrywką dla różnych uczuć. Złość jest tu najbardziej oczywista, ale może też być to strach, lęk, frustracja, nuda, smutek . To właśnie emocje sprawiają, że dzieci bywają agresywne. To one rzutują na nasze wybory i działania.
Sytuacje, które mogą wywołać niepożądane zachowania to np.:
- brak zainteresowania problemami dziecka,
- stawianie sprzecznych wymagań
- złe wzorce rozwiązywania konfliktów
- brak jasnej, czytelnej komunikacji
- brak ciepła i życzliwości
- stawianie dziecku zbyt małych lub nadmiernie dużych wymagań
- pozwalanie dziecku na agresywne gry i obrazy
- uzależnienia, choroby psychiczne, deficyty emocjonalne rodziców
Dziecko uczy się poprzez słowa, obserwację, doświadczanie. W procesie wychowania często nadmiernie skupiamy się na tłumaczeniu jak prawidłowo zachowywać się w różnych sytuacjach, zaś zapominamy o tym, że to my powinniśmy być głównym wzorcem prawidłowych zachowań. Problemem jest brak jasnych zasad oraz brak konsekwencji w ich respektowaniu.
Niezwykle istotna jest nasza postawa i nasze zachowanie. To dzięki postawie rodziców czy opiekunów oraz obserwację ich wzajemnej relacji dziecko buduje obraz siebie i innych ludzi.
W przypadku agresji niezwykle istotne jest natychmiastowe działanie Nie należy reakcji na złe zachowanie odkładać na później, gdyż dzieci nie będą już kojarzyć danej sytuacji.
W przypadku ataku złości pomóc mogą następujące zachowania:
– rozdzielenie dzieci, nazwanie ich emocji, odniesienie się do ustalonych zasad,
– oddzielenie od osób i źródeł stymulacji do momentu opanowania ataku agresji,
– powtarzanie komunikatów dających poczucie bezpieczeństwa,
– skrzynia złości, do której wrzucamy pogniecione gazety,
– spłukiwanie złości wraz z wodą w toalecie,
– wyskakanie lub wytupanie złości,
– wczołganie się do namiotu złości i leżenie na poduszkach
– woreczek złości, w którym zamykamy złość.
Po zakończeniu ataku dziecko powinno zrozumieć, co się stało z nim samym. Zobaczyć, że to było złe i niebezpieczne dla niego samego i innych osób. Dziecko w miarę swych możliwości powinno też naprawić skutki swej agresji np.: oddać zabrany przedmiot, naprawić zepsutą budowlę i oczywiście przeprosić, za swe zachowanie, obiecać poprawę. Należy zachęcić je do pracy nad sobą, pomóc mu zrozumieć przeżywane w danej sytuacji emocje, a także co może zrobić w sytuacjach stresowych.
Praca z dzieckiem przejawiającym zachowania agresywne jest często trudna i wyczerpująca emocjonalnie. W celu eliminacji niewłaściwych zachowań należy pamiętać o ujednoliceniu oddziaływań wychowawczych między domem rodzinnym dziecka a przedszkolem – jednomyślności i konsekwencji w ustalonych działaniach.
Według psychologów rozwojowych wraz z dorastaniem dziecka zmniejsza się częstotliwość i intensywność zachowań agresywnych.. Oczywiście wymaga to dużej pracy i konsekwencji w wychowaniu ze strony rodziców i opiekunów. Jeśli jednak nie radzimy sobie ze złością u dzieci i czujemy się bezsilni, to warto skorzystać z pomocy specjalistycznej: psychologa, pedagoga, psychiatry czy psychoterapeuty.
Opracowanie: nauczycielki oddziału III: mgr Diana Jastrząb, mgr Katarzyna Chełminiak, mgr Ewelina Gaweł
Bibliografia:
• Thomas Gordon, Wychowanie bez porażek
• Gabriele Hang-Schnabel, Agresja w przedszkolu
• Małgorzata Święcicka, One są wśród nas – dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi
• Wojciech Eichelberger, Jak wychowywać szczęśliwe dzieci