Zabawy logopedyczne jako forma doskonalenia mowy dziecka

Mowa jako podstawowe narzędzie komunikacji stanowi istotny element rozwoju człowieka. Warunkuje ona możliwość wymiany swych myśli, poglądów, uczuć, jak również pozyskiwania informacji i nawiązywania kontaktów interpersonalnych. Okres przedszkolny przypada na najintensywniejszy czas w rozwoju mowy dziecka, dlatego tak istotną rzeczą jest jej stymulowanie i korygowanie ewentualnych wad. Należy tu zwrócić szczególną uwagę na rolę rodziców, opiekunów i osób bliskich w uczeniu dziecka poprawnej wymowy. To oni właśnie w pierwszej kolejności stanowią dla niego przykład i punkt odniesienia w codziennym rozwoju. Należałoby pamiętać zatem o poświęcaniu jak największej ilości czasu na rozmowy, zabawy, czy też czytanie swym pociechom, co z pewnością zaowocuje nie tylko lepszym rozwojem mowy ale i nawiązaniem bliższego kontaktu.
Doskonałym sposobem stymulacji umiejętności językowych dzieci są proste ćwiczenia prowadzone w formie zabawy. Zadaniem ich jest rozwijanie niezbędnych w nauce mowy aspektów, takich jak:

•  sprawność narządów mowy;

•  kompetencje fonologiczne;

•  prawidłowy tor oddechowy;

•  dojrzały sposób połykania;

•  poprawna artykulacja.

Zabawy słuchowe – stanowią istotną rolę, gdyż w procesie komunikacji odbiór mowy jest równie istotny jak przekazywanie informacji. Celem ich jest koncentrowanie uwagi na dźwiękach, zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy.

1. „Zgadnij co to za zwierzątko?” – odgadywanie przez dzieci nagrań odgłosów znanych im zwierząt np.: kot, pies, krowa, koń, kura, koza, kaczka.
2. „Głosy gazety” – dzieci odgadują zaprezentowane wcześniej dźwięki wydawane z użyciem gazety: potrząsanie kartkami, gniecenie ich, rozprostowywanie pogniecionej kartki, rwanie papieru.
3. „Echo” – osoba prowadząca wymawia sylabę lub prosty wyraz, zaś dziecko siedzące tyłem ma za zadanie powtórzyć coraz to ciszej.
4. „Zgadnij, co wydało taki dźwięk?” – uderzanie pałeczką w różne przedmioty np.:szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp.
5. „Co to za urządzenie” – rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np.: odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
6. „Mówimy jak roboty” – powtarzanie sylabami za rodzicem prostych wyrazów określających np. przedmioty, owoce, zwierzęta;
7. „Wyklaskiwanie” – naśladowanie ilości i tempa uderzeń wyklaskując lub wystukując je np. klockiem o stół.

Zabawy oddechowe – są one dość istotne, gdyż czynność mowy jest nierozłącznie związana z oddychaniem. Wpływają na pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, wydłużanie fazy wydechowej. Pomagają dziecku lepiej mówić na wydechu, a nie jak to często się zdarza, na wdechu.

1. Puszczanie baniek mydlanych;
2. „Wyścig chrupek” – wspólne dmuchanie na chrupki po narysowanym na stole kredą torze;
3. „Tańczące listeczki” – dmuchanie na zawieszone na nitce papierowe listki, naśladowanie wiatru raz mocnego, innym razem słabego.
4. „Tańczący płomyk” – delikatne dmuchanie na świecę i gaszenie jej mocnym podmuchem;
5. „Gaszenie gorącej zupy” – naśladowanie dmuchania na zupę;
6. „Robimy bąbelki” – dmuchanie przez rurkę do wody;
7. „Pływające łódeczki” – poruszanie wydmuchem powietrza papierowych łódeczek pływających po wodzie;
8. „Śnieżynki” – zdmuchiwanie kuleczek z waty;
9. Naśladowanie śmiechu różnych osób: kobiety – cha, cha, cha; mężczyzny – ho, ho, ho; dziecka – hi, hi, hi;
10. Dmuchanie na wiatraczek.

Zabawy usprawniające aparat artykulacyjny – są to ćwiczenia języka, warg, policzków i podniebienia miękkiego. Wpływają one na osiągnięcie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, warunkują więc poprawną wymowę dziecka.

Ćwiczenia warg i policzków:

1. „Całuski” – cmokanie z ustami ułożonymi w mały dzióbek;
2. „Naśladowanie lwa” – otwieranie i zamykanie buzi jak lew swą paszczę;
3. „Naśladowanie żaby” – wykonywanie szerokiego uśmiechu przy zaciśniętych wargach;
4. „Naśladowanie świnki” – robienie kółeczka z ust (ryjek jak u świnki);
5. „Karetka na sygnale” – naprzemienne wymawianie „ i – u”;
6. „Konik” – parskanie (wprawianie warg w drganie);
7. „Niezadowolona mina” – ściąganie ust w prawą i lewą stronę;
8. „Lepienie pierogów” – zakładanie wargi górnej na dolną i na odwrót;
9. „Grubasek i chudzielec” – wciąganie i nadymanie policzków;
10. „Płukanie ust” – przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego;
11. „Wąsy” – wysuwanie warg jak przy głosce „u”, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próba utrzymania go.

Ćwiczenia języka:

1. „Liczenie ząbków” – czubek języka dotyka kolejno górnych zębów;
2. „Wahadełko” – dotykanie czubkiem języka kącików ust;
3. „Szuflada” – wysuwanie języka w linii prostej;
4. „Chomik” – wypychanie na przemian policzków językiem;
5. „Kotek” – oblizywanie warg jak kotek po wypiciu mleka (można posmarować usta kremem czekoladowym, miodem);
6. „Miotełka” – „czyszczenie” językiem górnych zębów;
7. „Malowanie językiem” – ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej;
8. „Kto dosięgnie” – sięganie językiem na przemian nosa i brody;
9. „Wbijanie gwoździa” – język jest młotkiem, który wbija gwóźdź (uderzanie językiem o dziąsła za górnymi ząbkami).

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

1. „Chrapiący miś” – naśladowanie głośnego chrapania;
2. „Ziewający lew” – naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
3. „Chory kotek” – naśladowanie pokasływania z wysuniętym na zewnątrz językiem oraz głębokiego oddychania jak u lekarza (wdech nosem, wydech ustami);
4. Przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki – wciąganie powietrza;
5. „Chuchanie” – naśladowanie rozgrzewania rąk.

Innymi sposobami stymulowania rozwoju mowy dziecka jest nauka wyliczanek, krótkich wierszyków i piosenek z dużą ilością wyrazów dźwiękonaśladowczych. Należy także poświęcić jak najwięcej czasu na nazywanie i opisywanie przedmiotów z najbliższego otoczenia, czytanie dziecku adekwatnych do jego wieku książeczek, a przede wszystkim na wspólną rozmowę i uważną obserwację, które zapewne przyczynią się do lepszego poznania i nawiązania bliższej relacji z własnym dzieckiem.

Opracowanie: mgr Diana Jastrząb