Pragnę podzielić się z Państwem wiedzą dotyczącą rozwoju motoryki dużej u dzieci w wieku przedszkolnym. Udostępniam to opracowanie w celu zapoznania się z poszczególnymi fazami rozwoju fizycznego dzieci i wskazania ewentualnych nieprawidłowości. Na tym etapie rozwoju można wiele odstępstw od tzw. normy wyrównać, skorygować pod okiem wykwalifikowanej osoby. Dla prawidłowego funkcjonowania dziecka jest niezwykle istotny rozwój motoryki. Motoryka duża stanowi wszystkie obszerne ruchy, w które zaangażowane jest całe ciało, bądź jego znaczna część (ręce, nogi). Jest związana z codzienną aktywnością ruchową dziecka, która najlepiej rozwija jego układ nerwowy, koordynację ruchową i koncentrację uwagi. Należy pamiętać, że aby dziecko mogło poprawnie wykonywać złożone ruchy motoryki małej (rysowanie, pisanie) powinno najpierw dobrze opanować ruchy z zakresu motoryki dużej. Aby więc właściwie stymulować rozwój ruchowy zaczynamy od motoryki dużej, czyli ogólnej sprawności ruchowej, a dopiero w następnej kolejności przechodzimy do rozwoju motoryki małej. Dziecko, które nie potrafi przejść po kładce lub złapać piłki nie będzie potrafiło sprawnie narysować szlaczka.
Rozpatrując sprawność ruchową dziecka w wieku przedszkolnym zacznę od opisania rozwoju motoryki dużej trzylatka. To właśnie w trzecim roku życia, zwłaszcza w jego drugiej połowie, zachodzą liczne zmiany w rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka. Dziecko w tym wieku jest już poważnym partnerem w zabawie z rówieśnikami i w kontaktach z dorosłymi. Jest to czas, kiedy nabiera takich umiejętności, które pozwalają mu istnieć w środowisku przedszkolnym. Dzieci trzyletnie nie tylko dobrze chodzą i biegają, ale potrafią swobodnie poruszać się po schodach, sprawnie chodzić po drabinie, jeżdżą na rowerze trójkołowym, czy hulajnodze. W zakresie sprawności konstrukcyjnych i manipulacyjnych potrafią samodzielnie zbudować wieżę z minimum 8 klocków, czy zrobić babkę z piasku. Z kolei w obszarze samoobsługi potrafią w miarę sprawnie ubrać się, umyć ręce i twarz, poszukać zabawki, nakryć do stołu itp. Wiek trzech lat to czas, kiedy dziecko staje się bardziej ruchliwe i zwinne. Częściej biega niż chodzi, a jego ruchy rąk stają się coraz bardziej skoordynowane z ruchami nóg i tułowia. Dla trzylatków trudnym zadaniem jest wykonywanie skoków. Skok przypomina raczej wydłużony krok. Wyżej wymienione umiejętności dzieci trzyletnich umacniają się i rozwijają w wieku czterech lat.
Czterolatek powinien więc posiąść takie umiejętności jak schodzenie i wychodzenie po schodach krokiem naprzemiennym, powinien sprawnie kopać i rzucać piłkę. Jeśli chodzi o łapanie piłki, dziecko czteroletnie wykonuje tą czynność przedramionami przyciskając piłkę do siebie. Czterolatek potrafi podskoczyć, przeskoczyć przez przeszkodę i zeskoczyć z niej. Czynności związane z podskokami i przeskokami wymagają odpowiedniej koordynacji ruchów nóg, rąk i tułowia. W zakresie samodzielności dziecko je, myje się, ubiera i rozbiera samodzielnie, ale wymaga nadzoru i dyskretnej pomocy, sprząta zabawki z pomocą, próbuje zapinać guziki, zdejmuje i wkłada rajstopy, myje zęby pod nadzorem, smaruje chleb np.. masłem, nalewa z dzbanka.
Z kolei wiek pięciu, sześciu lat charakteryzuje się największym przyrostem sprawności fizycznej. W tym okresie ma miejsce tzw. skok rozwojowy, polegający na szczególnej zdolności do opanowywania różnych umiejętności. Wtedy to doskonalą się takie umiejętności jak łapanie piłki, jazda na rowerze, łyżwach, pływanie, wspinanie po drabinkach. Umiejętność utrzymania równowagi, koordynacja i płynność ruchów pozwalają dziecku na osiąganie takich sprawności jak pisanie, malowanie, rysowanie, wycinanie, czy umiejętności, które warunkują przystosowanie się do wymagań szkoły.
Pięciolatek w zakresie samodzielności -ubiera się, rozbiera, myje i je samodzielnie, samo chodzi na podwórko, gdzie bawi się sporadycznie doglądane przez dorosłych, zapina guziki, zawiązuje węzeł prosty, prawidłowo je sztućcami, potrafi kroić nożem w miarę kruche produkty, szczotkuje zęby bez nadzoru. Sześciolatek-podczas ubierania i rozbierania ruchy sprawne, zautomatyzowane, przestrzega podstawowych zasad higieny, samo przygotowuje się do snu, próbuje kroić nożem potrawy na talerzu . Najczęściej spotykanymi zaburzeniami rozwoju ruchowego w wieku przedszkolnym są niezręczność ruchowa całego ciała i niezręczność manualna. Możemy wówczas obserwować małą aktywność ruchową, ogólną niezręczność ruchową, brak koordynacji ruchów, osiąganie z opóźnieniem w stosunku do rówieśników różnych umiejętności ruchowych, spowolnienie ruchowe, unikanie zabaw ruchowych, zakłócenie w zakresie koordynacji wzrokowo- ruchowej. Dzieci sprawne fizycznie cieszą się dobrym stanem zdrowia. Ruch i zadowolenie z niego pozwala wyładować energię, uwalnia od napięcia związanego z frustracją i lękiem, czyli dziecko staje się odporne psychicznie i fizycznie. Im więcej dziecko potrafi, tym większa jest jego pewność siebie i zadowolenie. Sprawność fizyczna odgrywa istotną rolę w uspołecznianiu; prawidłowy rozwój ruchowy dziecka ma wpływ na jego akceptację społeczną i dostarcza mu okazji do nabywania nowych umiejętności społecznych.
Motoryka duża jak ją ćwiczyć i rozwijać z dzieckiem w domu?
Ćwiczyć, ćwiczyć i jeszcze raz ćwiczyć. Codziennie, wtedy kiedy tylko mamy taką możliwość. Podczas codziennych czynności. Ruch i aktywność fizyczna pogłębia oddech i pobudza się całe ciało do jeszcze większej aktywności. I właśnie ćwiczenia motoryki dużej są doskonałym pretekstem do ćwiczeń.
• raczkowanie to początkowy etap rozwoju motoryki dużej,
• bieganie, skakanie oraz pokonywanie przeszkód,
• wspinanie się, chodzenie po schodach w późniejszym etapie bez trzymanki,
• pływanie, cudownie wpływa na rozwój całego organizmu,
• naśladowanie zwierząt,
• chodzenie po wyznaczonej trasie, np. szerokiej szarfie rozłożonej na trawie,
• bardzo energiczne szybkie wstawanie i siadanie na podłodze, chodzenie noga za nogą np. po linie lub szybki marsz w miejscu,
• „rowerek” w powietrzu, który maluch wykonuje, leżąc na dywanie lub „nożyczki”,
• pełzanie na brzuchu jak my to nazywamy „wyścig żółwi”,
• zabawy przy muzyce, naśladowanie ruchów, prosty układ dostosowany do wieku dziecka,
• kolejne ćwiczenia to chodzenie do tyłu, do przodu, w bok na zmianę.
• gra w piłkę, kopanie z rozbiegu niby prosta czynność jednak dla małego dziecka to już małe wyzwanie,
• poruszanie wybraną częścią ciała, np. tylko nogą, ręką lub głową,
• bieganie pomiędzy rozrzuconymi piłkami, uczymy koordynować ruchy dziecka,
• jazda na rowerku biegowym,
• turlanie się po podłodze, zawijanie dziecko w koc ,
• wszystkie zabawy równoważne, w których bardzo ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa i wszelkiego rodzaju zabawy związane z rzutem i celnością.
Pamiętajmy, aby dziecko mogło poprawnie wykonywać złożone ruchy motoryki małej (rysowanie, pisanie), powinno najpierw dobrze opanować proste ruchy z zakresu motoryki dużej (wszechstronna aktywność ruchowa)!
Bibliografia:
1. Edward Franus, Rozwój małego dziecka , Warszawa, Nasza Księgarnia, 1972
2. Edward Franus, Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa, Nasza Księgarnia, 1975
Opracowała: oligofrenopedagog, terapeuta integracji sensorycznej
mgr Urszula Sadrak