Prawidłowy rozwój mowy dziecka zależny jest od właściwej budowy aparatu artykulacyjnego, jak i własnej aktywności, wpływu środowiska społecznego oraz zamierzonego oddziaływania wychowawczego. Najważniejszym środowiskiem kształtowania mowy dziecka jest jego dom rodzinny. Bardzo często zdarza się, że rodzice sami przyczyniają się do powstawania zaburzeń mowy przez niewłaściwe wzorce, a nawet naśladowanie dziecięcej wymowy lub ciągłe wytykanie i poprawianie błędów, które mieszczą się w granicach normy rozwojowej. Niektórzy z rodziców pozwalają na zbyt długie korzystanie przez dzieci z butelek i smoczków, co ma negatywny wpływ na rozwój mowy. Należałoby pamiętać zatem o poświęcaniu jak największej ilości czasu na rozmowy, zabawy, czy też czytanie swym pociechom, co z pewnością zaowocuje nie tylko poprawą kompetencji komunikacyjnych, jak i nawiązaniem bliższej relacji rodzic – dziecko.
Doskonałym sposobem stymulacji umiejętności językowych dzieci są proste ćwiczenia prowadzone w formie zabawy.
Zabawy słuchowe – stanowią istotną rolę, gdyż w procesie komunikacji odbiór mowy jest równie istotny jak przekazywanie informacji. Celem ich jest koncentrowanie uwagi na dźwiękach, zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy.
- „Zgadnij co to za pojazd?” – odgadywanie przez dzieci nagrań odgłosów znanych im pojazdów, np.: auto, pociąg, samolot, karetka itp.
- „Echo” – osoba prowadząca wymawia sylabę lub prosty wyraz, zaś dziecko siedzące tyłem ma za zadanie powtórzyć coraz to ciszej.
- „Zgadnij, co wydało taki dźwięk?” – uderzanie pałeczką w różne przedmioty, np.: szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp.
- „Co to za urządzenie” – rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np.: odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
- „Mówimy jak roboty” – powtarzanie sylabami za rodzicem prostych wyrazów określających np. przedmioty, owoce, zwierzęta;
- „Wyklaskiwanie” – naśladowanie ilości i tempa uderzeń wyklaskując lub wystukując je np. klockiem o stół.
Zabawy oddechowe – są one dość istotne, gdyż czynność mowy jest nierozłącznie związana z oddychaniem. Wpływają na pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, wydłużanie fazy wydechowej.
- Dmuchanie na wiatraczek;
- „Wyścig chrupek” – wspólne dmuchanie na chrupki po narysowanym na stole kredą torze;
- „Tańczące listeczki” – dmuchanie na zawieszone na nitce papierowe listki, naśladowanie wiatru raz mocnego, innym razem słabego.
- „Rozgrzewka na mrozie” – naśladowanie dmuchania na zmarznięte ręce;
- „Robimy bąbelki” – dmuchanie przez rurkę do wody;
- „Pływające łódeczki” – poruszanie wydmuchem powietrza papierowych łódeczek pływających po wodzie;
Zabawy usprawniające aparat artykulacyjny – są to ćwiczenia języka, warg, policzków i podniebienia miękkiego. Wpływają one na osiągnięcie dokładności i precyzji ruchów narządów mowy, warunkują więc poprawną wymowę dziecka.
Ćwiczenia warg i policzków:
- „Całuski” – cmokanie z ustami ułożonymi w mały dzióbek;
- „Naśladowanie lwa” – otwieranie i zamykanie buzi jak lew swą paszczę;
- „Naśladowanie świnki” – robienie kółeczka z ust (ryjek jak u świnki);
- „Karetka na sygnale” – naprzemienne wymawianie „ i – u”;
- „Konik” – parskanie (wprawianie warg w drganie);
- „Niezadowolona mina” – ściąganie ust w prawą i lewą stronę;
- „Lepienie pierogów” – zakładanie wargi górnej na dolną i na odwrót;
- „Grubasek i chudzielec” – wciąganie i nadymanie policzków;
- „Płukanie ust” – przerzucanie powietrza z jednego policzka do drugiego;
Ćwiczenia języka:
- „Liczenie ząbków” – czubek języka dotyka kolejno górnych zębów;
- „Wahadełko” – dotykanie czubkiem języka kącików ust;
- „Szuflada” – wysuwanie języka w linii prostej;
- „Chomik” – wypychanie na przemian policzków językiem;
- „Kotek” – oblizywanie warg jak kotek po wypiciu mleka (można posmarować usta kremem czekoladowym, miodem);
- „Miotełka” – „czyszczenie” językiem górnych zębów;
- „Malowanie językiem” – ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej;
- „Kto dosięgnie” – sięganie językiem na przemian nosa i brody;
Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
- „Chrapiący miś” – naśladowanie głośnego chrapania;
- „Ziewający lew” – naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
- „Chory kotek” – naśladowanie pokasływania z wysuniętym na zewnątrz językiem oraz głębokiego oddychania jak u lekarza (wdech nosem, wydech ustami);
- Przenoszenie skrawków papieru za pomocą słomki – wciąganie powietrza;
- „Chuchanie” – naśladowanie rozgrzewania rąk.
Innymi sposobami stymulowania rozwoju mowy dziecka jest nauka wyliczanek, rymowanek, krótkich wierszyków i piosenek z dużą ilością wyrazów dźwiękonaśladowczych. Należy także poświęcić jak najwięcej czasu na nazywanie i opisywanie przedmiotów z najbliższego otoczenia, czytanie dziecku adekwatnych do jego wieku książeczek i omawianie ilustracji nawiązujących do tekstu. Należy regularnie poświęcać też czas na wspólną rozmowę i uważną obserwację, które zapewne przyczynią się do lepszego poznania i nawiązania bliższej relacji z własnym dzieckiem.
Opracowanie: mgr Diana Jastrząb, mgr Hanna Śmigas