Maria Montessori to jedna z najbardziej znaczących postaci w historii edukacji. To wizjonerka, która zmieniła sposób patrzenia na małego człowieka i jego edukację. Była jedną z pierwszych osób, które zrozumiały potrzebę indywidualnego podejścia do każdego dziecka. Swoją filozofią i metodą nauczania zainspirowała tysiące nauczycieli i rodziców na całym świecie.
cytaty z Marii Montessori
„Każda niepotrzebna pomoc jest przeszkodą w rozwoju”
„Kochać dziecko, to znaczy służyć mu jak daleko to możliwe…”
Twórcą metody Montessori była… kobieta.
Na dodatek można by rzec, że kobieta niezwykła – nie tylko z uwagi na wybitne zasługi
w dziedzinie pedagogiki. Maria Montessori, bo o niej mowa urodziła się 31 sierpnia 1870 roku we Włoszech, zmarła 6 maja 1952 roku w Holandii. Była jedną z pierwszych kobiet – lekarzy we Włoszech, a jednocześnie antropologiem, pedagogiem. Pomimo, iż żyła w czasach, kiedy pozycja kobiety nie równała się pozycji mężczyzny, odniosła wielki sukces. Jej życie to ogrom pracy i niezwykłych odkryć. Poświęciła się misji odkrywania dziecka, jego potrzeb i możliwości.
Podstawowe pojęcia w pedagogice Marii Montessori
Montessori uważała, iż każde dziecko do trzeciego roku życia całym sobą, podświadomie i bez wysiłku wchłania bodźce z otoczenia. Ten właśnie okres nazwała „absorbującą psychiką”. Umysł dziecka porównała do gąbki, która wchłania wodę całą swą powierzchnią. Kolejnym charakterystycznym pojęciem są „wrażliwe fazy”, czyli okresy szczególnej wrażliwości występujące w rozwoju dziecka. W tym czasie dziecko wykazuje duże możliwości nauczenia się określonej umiejętności, sprawności, czy nabycia wiedzy o świecie. Maria Montessori to także odkrywca fenomenu „polaryzacji uwagi„. Polaryzacja ma miejsce jeżeli we wrażliwej fazie dojdzie do długotrwałej i głębokiej koncentracji związanej z konkretną czynnością. Wrażliwe fazy to szczególny moment w edukacji dziecka. W ich trakcie jest ono w szczycie możliwości edukacyjnych. Uczy się nieświadomie, szybko i łatwo a co najważniejsze niezwykle chętnie. Następstwem polaryzacji uwagi jest „normalizacja”. Jest to stan wewnętrznej równowagi i harmonii. To czas wiary dziecka we własne możliwości, duże poczucie własnej wartości, odpowiedzialności za siebie i innych.
Maria Montessori sformułowała słynne zdanie, stanowiące zasadę wychowania metodą Montessori – „Pomóż mi samemu to zrobić”.
Istota pedagogiki Marii Montessori sprowadza się do stwierdzenia, że ponieważ każde dziecko jest inne, powinno rozwijać się według własnych indywidualnych możliwości i w swoim indywidualnym tempie.
W dobie urządzeń cyfrowych dzieci nie muszą myśleć, wystarczy, że przycisną guzik, a on wykona za dziecko prawie każdą, nawet najbardziej złożoną operację. W otoczeniu Montessori, dzieci pracują i uczą się przede wszystkim na konkretach polisensorycznie, manipulując przedmiotami. Jest to niezbędne do budowania inteligencji i rozwoju mózgu. Podstawą metody M. Montessori jest nauczanie polisensoryczne. Umożliwia to oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania przez dziecko doświadczeń i wiedzy.
Zadania pedagogiki Montessori:
Nauka przez działanie: dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w specjalnie przygotowanym otoczeniu. Umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem przenoszone są na otaczające dziecko środowisko, np. składanie serwet prowadzi do nauki składania ubrań, wiązanie ramek pomoże w nauce wiązania butów;
Samodzielność: dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub w grupie) przy zachowaniu reguł społecznych; rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się tego, co sprawia im przyjemność i jest potrzebne do indywidualnego rozwoju. Nauczyciel pozwala dziecku samemu sprawdzić poprawność wykonanej pracy, znaleźć błąd i go poprawić.
Koncentracja: dzięki specjalnie zaprojektowanym pomocom, dzieci ćwiczą precyzję ruchów i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
Porządek: dzieci przestrzegając zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu, odczuwają porządek w swoim wnętrzu.
Społeczne reguły: zróżnicowane wiekowo grupy „Rodzinki”, sprzyjają wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności.
Obserwacja: jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
Indywidualny tok rozwoju każdego dziecka: dziecko pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.
W naszym przedszkolu funkcjonują 2 oddziały, które w swojej pracy wykorzystują elementy i pomoce dydaktyczne Marii Montessori.
Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa
dziecko, staramy się je odpowiednio przygotować, czyli: pomieszczenia – przestronne, pomalowane na jasne kolory sale, znajdujące się w nich sprzęty – niskie, lekkie regały, półki, stoliki i krzesełka, które można dowolnie przestawiać. Wszystkie przedmioty i materiał rozwojowy jest w zasięgu dziecięcych rąk, a nauczyciel, który jest dyskretnym obserwatorem, przewodnikiem, doradcą.
Przygotowane otoczenie w zamyśle M. Montessori miało być odzwierciedleniem wszechświata w mikroświecie – w tym przypadku sali przedszkolnej, m.in. z tego względu każda pomoc rozwojowa występuje w jednym egzemplarzu. Chodzi tu o podkreślenie faktu niepowtarzalności przedmiotów i rzeczy we Wszechświecie oraz o aspekt wychowawczy – dzieci uczą się cierpliwego czekania, ustępowania i negocjowania.
Wykorzystujemy pomoce rozwojowe skonstruowane zgodnie z następującymi zasadami:
- prostota, precyzja i estetyka wykonania,
- uwzględnienie zasady stopniowania trudności,
- dostosowanie do potrzeb rozwojowych dziecka,
- logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,
- konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,
- ograniczenie – dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.
ESTETYKA – materiał powinien mieć zachęcający charakter, a więc atrakcyjny wygląd i nieskomplikowaną budowę, dzięki czemu przyciąga uwagę dziecka i motywuje do wykorzystania go w działaniu.
AKTYWIZOWANIE DZIECKA – materiał powinien absorbować dziecko przez dłuższy czas i skłaniać do powtarzania ćwiczeń.
OGRANICZENIE MATERIAŁU – wszystkie pomoce występują tylko w jednym egzemplarzu, dzięki czemu dzieci uczą się dokonywania wyborów, respektowania potrzeb innych osób oraz wyrabiania cierpliwości.
IZOLACJA TRUDNOŚCI – każda pomoc ukazuje tylko jeden określony problem do rozwiązania, co ułatwia skoncentrowanie się na pracy.
KONTROLA BŁĘDÓW – poprzez wbudowanie kontroli błędów w materiał dydaktyczny, dziecko może samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonało dobrze czy źle, w którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić.
STOPNIOWANIE TRUDNOŚCI I KONTYNUACJA – pomoce dydaktyczne umożliwiają przechodzenie od łatwiejszego do trudniejszego, od działań prostych do bardziej złożonych, od materiału konkretnego do coraz bardziej abstrakcyjnego, jeden materiał pozwala na stawianie zadań o różnym stopniu trudności, zależnie od możliwości i zainteresowań dziecka, jak również każda pomoc i grupa pomocy stanowi podstawę do pracy z kolejnym, bardziej skomplikowanym materiałem.
Pomoce rozwojowe można podzielić na kilka grup:
- Materiał do praktycznych ćwiczeń dnia codziennego – związany z samoobsługą, troską
o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi. - Materiał sensoryczny – rozwijający poznanie zmysłowe, służy pobudzaniu aktywności umysłowej.
- Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.
- Materiały artystyczne związane z ekspresją muzyczną, plastyczną i zręcznościową dziecka.
- Materiały do wychowania religijnego, np. przedstawiające przypowieści biblijne.
Materiał do praktycznych ćwiczeń dnia codziennego (ramki do zawiązywania, zapinania itp., serwetki do składania, naczynia do przelewania wody itp.). Do tej grupy ćwiczeń należą lekcje ciszy i oraz wszystkie czynności związane z nauką samoobsługi. Praktyczne ćwiczenia dnia codziennego służą z jednej strony zdobyciu, wyćwiczeniu konkretnej umiejętności, z drugiej zaś – zastosowaniu jej w życiu. Gdy dziecko potrafi sprawnie przelewać wodę
ze słoika do innego naczynia, tym chętniej naleje sobie sok lub
podleje kwiatki itp. Gdy zawiąże wstążkę w ramce, będzie także próbować zawiązać sznurowadło w bucie, a w przyszłości zawiąże piękną kokardę.
Lekcja ciszy – to chodzenie po elipsie, mające za zadanie wyciszenie, uspokojenie organizmu, skupienie na konkretnej czynności, czy przedmiocie. Odbywa się zwykle przy relaksującej muzyce, nie zawsze biorą w niej udział wszystkie dzieci – są to zwykle te, które chcą.
Materiał sensoryczny do kształcenia zmysłów, wprowadzający dziecko w świat wymiarów, powierzchni i brył. Odnajdziemy tu czerwone beleczki, brązowe schody, różową wieżę, kolorowe walce, trójkąty konstrukcyjne i komodę geometryczną. Ważne są także pomoce związane z poszczególnymi zmysłami: tabliczki barwne (wzrok), szorstko – gładkie (dotyk), szmerowe i dzwonki (słuch), baryczne (zmysł baryczny), termiczne (zmysł termiczny), pojemniki smakowe (smak) i węchowe (powonienie).
Edukacja matematyczna – przygotowują one umysł dziecka do myślenia matematycznego, m.in. czerwono-niebieskie beleczki, cyfry szorstkie i gładkie, wrzecionka do przeliczenia, kolorowe perły, złoty materiał, czerwone kółeczka, liczydła…
Edukacja językowa, pomoce wprowadzające do umiejętności pisania (metalowe ramki z wkładkami), przedstawiające litery pisane (litery szorstkie, odmiany ruchomego alfabetu) , wprowadzające do czytania (przedmioty z podpisami, obrazki z podpisami, małe książeczki, ruloniki z poleceniami),
Wychowanie kosmiczne czyli wychowanie społeczne, wychowanie środowiskowe, edukacja ekologiczna. Posługując się pojęciem wychowania kosmicznego, Montessori miała na myśli kształcenie świadomości i odpowiedzialności za środowisko. Są to min. globusy, puzzle części świata, kontynentów, komoda biologiczna… Dziecko już w przedszkolu uczy się, w jaki sposób należy dbać na przykład o rośliny. Poznaje i rozumie zależności – jeśli roślina będzie odpowiednio pielęgnowana, to będzie wzrastać i cieszy nas swoim pięknem.
Wychowanie religijne (krzyż, Biblia, świeca itp.) – warto przy tym zaznaczyć, że metoda Montessori jest głęboko zakorzeniona w religii katolickiej.
Tak pracujemy:
- W naszych oddziałach grupy są różnowiekowe czyli tzw. „Rodzinki”. Dzieci młodsze czerpią korzyści ze wskazówek oraz stymulacji wypływającej od dzieci starszych, podczas gdy starsze dzieci zyskują dodatkowe poczucie swojej wartości i samodzielności, pomagając młodszym. Jako „starszaki” mają również silniejszą zachętę do rozwoju, jako te, które wskazują drogę, i poprzez to wzmacniają swoje zdolności liderskie. Maria Montessori obserwowała, że dzieci chętnie przejmują odpowiedzialność – i jako starsze w grupie – chcą szybko zajmować się czynnościami coraz to poważniejszymi. Wiemy także, że najlepiej się uczymy i zapamiętujemy, gdy przekazujemy swoją wiedzę innym. Wszystko oczywiście odbywa się pod czujnym okiem nauczyciela – przewodnika. Według założeń M. Montessori, grupa różnowiekowa odwzorowuje prawdziwe życie społeczne. Podobną sytuację obserwujemy chociażby na placu zabaw, gdzie dzieci naturalnie nie dzielą się rocznikami, a spontanicznie współpracują i bawią się. Tak wygląda prawdziwe życie. Dzieci wcale nie trzeba „łączyć” w jednolite wiekowo grupy, to właśnie różnice pozwalają dzieciom uczyć się od siebie nawzajem, rozwijać swoje zdolności życia w społeczeństwie i uczyć się od siebie wzajemnie, zgodnie z własnym tempem rozwoju. Dzieci zawsze mogą znaleźć kogoś, kto pracuje na ich poziomie bez względu na wiek. Uczą się gospodarowania wspólnymi zasobami, rozwiązywania konfliktów, wzajemnego szacunku i otwartości na potrzeby drugiej osoby.
- Dzieci czują się dobrze tam, gdzie są bezpieczne. Nasze przedszkole to kameralne miejsca skupiające ludzi otwartych na potrzeby dzieci. W swojej pracy staramy się być przewodnikami dzieci, wspierać ich możliwości rozwojowe
- Dzieci mają tu czas zarówno na poznawanie, doświadczanie jak i odpoczynek oraz zabawę z innymi dziećmi. Nikt nie jest w stanie uczyć się, czy rosnąć za dziecko. Ono samo dokonuje tego zgodnie ze swoim potencjałem, we własnym tempie. Naszym celem jest pomoc każdemu dziecku w jego harmonijnym rozwoju.
- Drogowskazem w pracy pedagogicznej, jest dla nas pedagogika Montessori. Wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi, utwierdza nas w przekonaniu, że ta metoda daje dzieciom możliwość całościowego, harmonijnego rozwoju i wykorzystania ich naturalnego potencjału. Odpowiada naturalnej dziecięcej potrzebie uczenia się poprzez doświadczanie, obserwację, powtarzanie, odkrywanie i interakcje z rzeczywistym otoczeniem.
- Pomagamy każdemu dziecku w rozwinięciu pewności siebie. W pedagogice Montessori, zadania przygotowane są w taki sposób, aby każdy nowy krok opierał się na umiejętnościach, które dziecko już opanowało, eliminując dzięki temu negatywne doświadczenie porażki. Budowanie poczucia własnej wartości ma wpływ na równowagę emocjonalną dziecka.
- Stwarzamy środowisko, które jest ciekawe i inspirujące, ale jednocześnie chroni dzieci przed przestymulowaniem nadmiarem bodźców. Bardzo ważne jest dla nas, aby dzieci były niezależne, potrafiły dokonywać własnych wyborów i szukać twórczych rozwiązań.
- „Pomóż mi to zrobić samemu” – zgodnie z tą maksymą, kierujemy się przede wszystkim szacunkiem dla wolności i podmiotowości dzieci. Dzieci pracują z wybranymi przez siebie pomocami indywidualnie lub grupowo. Same decydują o formie, miejscu oraz czasie pracy.
Opracowały: mgr Ewelina Gaweł mgr Anna Miszczuk