Wyraz kinezjologia wywodzi się od greckiego rdzenia kinesis oznaczającego ruch. Kinezjologia zajmuje się badaniem ruchu ciała ludzkiego. Pedagogiczna kinezjologia jest systemem umożliwiającym uczniom w dowolnym wieku rozwinięcie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele. Wysuwa ona tezę, że niektóre dzieci „zanadto się starają” i „wyłączają” mechanizm integracji mózgu niezbędny do efektywnego uczenia się. Tylna część mózgu odpowiada za odbiór informacji, które jednak są niedostępne dla przednich części mózgu odpowiedzialnych za „nadawanie” czy też „ekspresję”. Owa niezdolność do ekspresji czyli uzewnętrzniania tego, czego się uczeń nauczył prowadzi do syndromu niepowodzeń szkolnych. Rozwiązaniem tego problemu jest uczenie się całym mózgiem dzięki zmianie wzorca ruchowego oraz ćwiczeniom ruchowym zawartym w „gimnastyce mózgu”. Umożliwiają one uczniom włączanie tych części mózgu, które były dla nich uprzednio niedostępne. Reedukacja wg Kinezjologii Edukacyjnej nawiązuje do bardzo wczesnego etapu uczenia się przez ruch. Ćwiczenia „gimnastyki mózgu” mają na celu przywrócenie zablokowanych na skutek stresu, oraz wypracowanie nowych, połączeń nerwowych, po których biegną impulsy do kory mózgowej, gdzie odbywa się właściwy proces uczenia się.
Wiele problemów z intelektualnym i emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka wynika ze złego współdziałania obu półkul mózgowych i braku równowagi między nimi. Mózg jest, bowiem narządem symetrycznym – każda półkula ma nieco inne zadania. Lewa półkula jest odpowiedzialna za analizę szczegółów, wnioskowanie i operowanie mową. Prawa pamięta znajome twarze i steruje naszym życiem emocjonalnym, a choć nie włada językiem, nadaje naszym przeżyciom wyraz mimiczny (u osób leworęcznych role obydwu półkul są zwykle odwrócone). Dziecko, którego rozwój przebiega w naturalny, nieskrępowany sposób, ćwiczy obie półkule. Dzięki ich harmonijnej współpracy z łatwością przyswaja sobie kolejne umiejętności i ma szansę na pełny rozwój swoich talentów. Brak równowagi między pracą obydwu półkul prowadzi do rozmaitych zakłóceń. Mogą na przykład wystąpić kłopoty z koncentracją, nauką czytania i pisania, opanowaniem własnych emocji.
Kinezjologia edukacyjna (metoda Dennisona) to uczenie i praktyka włączania naturalnych mechanizmów integracji umysłu i ciała poprzez specjalnie zorganizowane ruchy. Oparta jest na trzech prostych założeniach:
1. Nauka jest naturalną, przyjemną sferą działalności kontynuowaną przez całe życie.
2. Blokady ukryte w naszym ciele, które przeszkadzają nam w nauce, uniemożliwiają także łagodne przejście przez stresy, oraz usuwanie wątpliwości w podejmowaniu nowych zadań.
3. Wszyscy, w pewnej mierze, mamy trudności w uczeniu się, lecz do tej pory nie czyniliśmy żadnych starań, aby je usunąć (owe blokady mogą trwać w nas całe życie, jeśli nie podejmiemy się zmiany tego stanu rzeczy). Właściwie rozpoznane blokady mogą zostać usunięte, pod warunkiem prawidłowo poprowadzonego treningu.
„Gimnastyka mózgu” to metoda dr Paula i Gail Dennissonów, założycieli Fundacji Kinezjologii Edukacyjnej z siedzibą w Kaliforni. Polega ona na równoważeniu systemu „INTELEKT – CIAŁO” przy pomocy prostych skoordynowanych ruchów, skierowanych na integrację mózgu jako całości. P. Dennisson oparł swoją metodę na gruntownych klinicznych badaniach neurofizjologicznych, skoncentrowanych na przyczynach i leczeniu trudności w uczeniu się.
Metoda ta powstała w wyniku osobistej walki Dennisona o znalezienie drogi wyjścia z własnej dysleksji i kłopotów ze wzrokiem oraz doświadczeń, które zdobył w pracy z dziećmi i z ludźmi, którzy doznali uszkodzeń mózgu w różnych wypadkach. Amerykanin był pedagogiem, a jego odkrycia opierają się na zrozumieniu współzależności rozwoju fizycznego, opanowania języka i osiągnięć intelektualnych. Zauważył on, że tak jak mózg uaktywnia za pomocą dróg nerwowych różne procesy motoryczne, tak ćwiczenia fizyczne poprawiają pracę mózgu. P. Dennison odkrył, że funkcje mózgu ludzkiego są trójwymiarowe tak, że stanowią całość. Proces kształcenia będzie miły i przystępny, pod warunkiem, że zostanie poprowadzony w wielu kierunkach (wielowymiarowo):
• wymiar lateralizacji ( lewa i prawa półkula mózgowa),
• wymiar koncentracji (pień mózgu i płat czołowy),
• wymiar stabilności (system limbiczny wraz z korą mózgową).
Opracował zestawy ćwiczeń stymulujących obszary mózgu, o których wiadomo, że mają wpływ na poszczególne procesy poznawcze. Specjalna grupa ćwiczeń integruje pracę obu półkul mózgowych, co Dennison uważa za podstawowe dla prawidłowego funkcjonowania człowieka. Efekty ich regularnego stosowania to m.in.:
poprawa koncentracji na wykonywanych zadaniach,
poprawa koordynacji wzrokowo – ruchowej,
poprawa oddychania,
poprawa umiejętności szkolnych takich jak: wysławianie się, czytanie i rozumienie, liczenie, zapamiętywanie cyfr, słuchanie, formowanie myśli, pisanie – kaligrafia, literowanie, ortografia, twórcze pisanie,
zwiększanie zdolności manualnych,
uaktywnianie lewej półkuli mózgu, odpowiedzialnej za umiejętności,
synchronizacja współpracy obu półkul mózgowych.
Ponadto ćwiczenia te usuwają zmęczenie, energetyzują, odprężają i relaksują. Pomagają w łagodzeniu stresów.
Wymiary inteligencji to m.in. stabilność, koncentracja i lateralność. Kinezjologia Edukacyjna proponuje dla każdego z tych wymiarów ćwiczenia wspierające naturalny proces uczenia się, który nazywa się równoważeniem. Podczas systematycznych ćwiczeń zwiększa się liczba komórek nerwowych, tworzą się połączenia i sieci nerwowe co przyśpiesza prędkość transmisji impulsów w obrębie mózgu. Prowadzi to do skrócenia czasu uczenia się oraz w efekcie poprawy: zapamiętania, czytania, pisania, twórczego myślenia, rysowania, sprawności ruchowej oraz ogólnego podwyższenia umiejętności szkolnych u dzieci, których trudności wynikały z nabytych lub wrodzonych wad i dysharmonii rozwojowych. Równoważenie można nakierować na konkretny cel, który jest osiągany przez dobór właściwych ćwiczeń. Celem może być: usprawnienie ruchu, poprawa widzenia, słuchania, czytania bezbłędnego pisania, lepsza organizacja działań, zrównoważenie energii, poprawa koncentracji, rozwój zdolności artystycznych, pozytywne myślenie w określonej sytuacji, wszechstronny rozwój ucznia. Ćwiczenia służą do pobudzania wskazywanych wymiarów inteligencji i są podzielone na grupy:
• przekraczające linię środkową (ruchy naprzemienne)
• pogłębiające
• wydłużające
• energetyzujące.
ZESTAW ĆWICZEŃ GIMNASTYKI MÓZGU – opis ćwiczeń
Ćwiczenia na przekraczanie środkowej linii ciała
Ruchy naprzemienne w miejscu
Ruchy powinny być wykonywane powoli. Jak wskazuje nazwa należy połączyć ruch prawej nogi z ruchem lewej ręki i odwrotnie. Zaczynamy od zwykłego marszu w miejscu z wymachiwaniem rąk, a potem wykonujemy ćwiczenia np. podskoki raz na jednej nodze raz na drugiej, z wyciągniętą przeciwną ręką w górę, dotykanie lewym łokciem prawego kolana i odwrotnie, klepnięcie prawą ręką uniesionej z tyłu lewej stopy itp.
Ćwiczenia te uaktywnią jednocześnie obie półkule mózgowe, poprawiają koordynację ruchową, umiejętności wizualne, usprawniają pisanie, słuchanie i pamięć.
Leniwe ósemki
Rysujemy na papierze lub tablicy wolnym, płynnym, nieprzerwanym ruchem symbol nieskończoności (położona ósemka). Zaczynamy pośrodku, rysujemy w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara – do góry, z tyłu i dookoła, i z powrotem do środka, następnie zgodnie ze wskazówkami – do góry, z tyłu, dookoła i z powrotem do środka. Zakreślamy ósemkę po 5 razy każdą ręką osobno lub 5 razy dwiema rękami razem. Ósemkę wykonujemy zawsze od środka w górę w lewo.
Inną odmianą tego ćwiczenia to pisanie ręką w powietrzu. Trzymamy kciuk na wysokości oka w linii środkowej ciała na odległość łokcia. Trzymając głowę nieruchomo zakreślamy kciukiem poziome ósemki w powietrzu, wodząc za palcem wzrokiem. Ręka musi cały czas znajdować się w polu widzenia. Ćwiczenie powtarza się po 3 razy każdą ręką. Potem łączy oba kciuki tworząc X. Koncentrując się na środku X śledzimy złączone kciuki zakreślając nimi leniwą ósemkę.
Ćwiczenie poprawia poczucie równowagi, sprawność czytania, płynność pisania odszyfrowywania, kodowania informacji pisemnej, koordynację wzroku. Zwiększa ruchliwość gałek ocznych, zdolność postrzegania obydwoma oczyma.
Rysowanie oburącz
Rysujemy obydwiema rękami jednocześnie, nie odrywając ołówka od papieru, takie same elementy. Zaczynamy od prostych rysunków: choinka, domek, rząd serc – jedno pod drugim itp., wykonując lustrzane ruchy rąk (np. lewą stronę choinki – rysujemy lewą ręka, prawą stronę – prawą ręką), piszemy swoje imię od środka na zewnątrz (lub od zewnątrz do środka, jeśli jesteśmy leworęczni). Można też wykonać ćwiczenie pisząc lub rysując ręką w powietrzu albo na plecach drugiej osoby.
Ćwiczenie wykorzystuje obie półkule. Poprawia koordynację ruchów, orientację przestrzenną, różnicowanie kształtów i kierunków. Usprawnia pisownię, wymowę, ułatwia zapamiętywanie. Pomaga w dostrzeganiu kierunków, poprawia koordynację ręka – oko, zwiększa poczucie ciała w przestrzeni i poprawia wyniki sportowe.
Alfabetyczne ósemki
W leżącą ósemkę wpisujemy literę, zawsze zaczynając kreślenie „8” od środka w górę w lewo. Do którego „brzuszka” ósemki wpiszemy literę zależy od jej kształtu np.: „a” wpiszemy do lewego brzuszka, „b” do prawego, „c” do lewego itd. Literę należy „obrysować” ósemką. Do alfabetycznych ósemek można wpisywać całe wyrazy.
Ćwiczenie pomaga w pisaniu, zmusza do jednoczesnego myślenia twórczego i pisania.
Słoń
Stoimy na lekko rozszerzonych i ugiętych nogach, jedna ręka jest wyciągnięta (to trąba), głowa jest przyłożona do ramienia wyciągniętej ręki, tak aby zamknąć ucho i kreślimy leżące ósemki, śledząc przy tym wzrokiem końce palców, które malują wzór „leniwej ósemki”. Powtarzamy ćwiczenie drugą ręką. Przy tym ćwiczeniu pracuje całe ciało wykonując głębokie skłony. „Słoniem” można też pisać wyraz, z którym są problemy.
Ćwiczenie to rozluźnia mięśnie szyi i oczu. Poprawia poczucie równowagi i koordynacji górnej i dolnej połowy ciała, rozumienie ze słuchu, umiejętność formułowania myśli, literowania. Usprawnia naukę matematyki, zapamiętywanie cyfr.
Krążenie szyją
Pochylamy głowę do przodu i łagodnie kołyszemy się z boku na bok. Odchylamy głowę do tyłu i ćwiczymy krążenie tak jak poprzednio. Powtarzamy to ćwiczenie przy opuszczonych barkach.
Ćwiczenie odpręża mięśnie szyi, usuwa napięcie, rozluźnia, poprawia przepływ krwi do mózgu i poczucie pewności przy czytaniu i pisaniu.
Oddychanie przeponowe
Kładziemy rękę na brzuchu, robimy powoli wdech nosem. Zatrzymujemy oddech na 3 sekundy, a następnie wypuszczamy powietrze łagodnie robiąc krótkie, małe wydechy przez zaciśnięte wargi (tak jakbyśmy chcieli utrzymać piórko w powietrzu). Ręka na brzuchu unosi się przy wdechu i opada przy wydechu. Powtarzamy całość jeszcze raz.
Ćwiczenie to odpręża i likwiduje napięcie związane z nadmiernym pobudzeniem wynikającym ze stresu.
Kołyska
Siadamy na podłodze, ręce lekko ugięte opieramy z tyłu utrzymując tułów podniesiony. Nogi zginamy w kolanach i podnosimy stopy do góry. Przekładamy nogi z boku na bok, kołysząc się lekko na kości ogonowej.
Ćwiczenie to pobudza cyrkulację płynu mózgowo-rdzeniowego w obrębie kręgosłupa i system pracuje wydajniej. Poprawia umiejętności wzrokowego śledzenia za ruchami w kierunku od lewej do prawej strony i umiejętność skupiania uwagi.
Ruchy naprzemienne na leżąco (rowerek)
Ćwiczenie wykonujemy na miękkiej powierzchni. Kładziemy się, podnosimy ręce i głowę do góry, obejmujemy głowę dłońmi i podtrzymujemy ją. Prawym łokciem dotykamy lewego kolana, potem lewym łokciem prawego kolana, itd. Oddychamy rytmicznie.
Ćwiczenie poprawia integrację lewej i prawej strony ciała, czytanie, umiejętność słuchania, pismo.
Ćwiczenia wydłużające
Aktywna ręka
Stajemy w lekkim rozkroku, podnosimy jedną rękę do góry, chwytając ją drugą ręką. Podniesiona ręka stawia opór ręce trzymającej na wydechu w czterech kierunkach: w stronę głowy, do przodu, do tyłu, od ucha. Powtarzamy wszystko zmieniając ręce.
Ćwiczenie to przygotowuje mięśnie do pisania, pomaga wypocząć, gdy ręce są zmęczone pisaniem, poprawia koordynację ręka – oko.
Pompowanie piętą
Stajemy prosto, opieramy się o ławkę czy krzesło, odstawiamy jedną nogę do tyłu stawiając ją na palcach. Na wydechu zginamy w kolanie nogę stojącą z przodu a piętę tylnej nogi staramy się postawić na podłodze. Na wdechu podnosimy się, prostując przednią nogę i podnosząc piętę tylnej nogi. Tylna noga powinna być wyprostowana. Powtarzamy ćwiczenie 3 razy każdą nogą.
Ćwiczenie integruje tylne i przednie części mózgu, usprawnia rozwój wyraźnej mowy i językowych umiejętności, słuchanie ze zrozu-mieniem, czytanie ze zrozumieniem, zdolności twórczego pisania.
Sowa
Rozcieramy mięsień kapturowy (pomocniczy mięsień głowy, od kręgosłupa do mięśnia ramiennego). Kładziemy na nim rękę, prawą na lewym ramieniu lub lewą na prawym. Nabieramy nosem powietrze i powoli odwracając głowę w stronę przeciwną wydmuchujemy powietrze pohukując jak sowa. Powinniśmy głową sięgać maksymalnie w prawo i w lewo, aby rozluźnić mięśnie szyjne. Robimy wdech, gdy głowa jest w skrajnym położeniu tu, gdzie ręka trzyma ramię, wydech w czasie obrotu głowy. Wykonujemy 6 – 7 wydechów na jednym ramieniu.
Ćwiczenie poprawia słuch, rozpoznawanie i percepcję dźwięków, pamięć długotrwałą i krótkotrwałą. Usprawnia rozumienie ze słuchu, formułowanie myśli, w matematyce zapamiętywanie cyfr, znacznie ułatwia operowanie oddechem przy czytaniu głośnym, dłuższej wypowiedzi ustnej i pływaniu.
Zginanie stopy
Siadamy, zginamy nogę w kolanie i kładziemy ją na udzie drugiej nogi, tak by zewnętrzna kostka dotykała uda. Końcami palców chwytamy podstawę i miejsce mocowania mięśnia podudzia, następnie zginamy i prostujemy stopę.
Ćwiczenie powoduje integrację tylnych i przednich części mózgu, rozwój wyraźnej mowy i językowych umiejętności, zrozumienie w czasie czytania i słuchania, zdolność twórczego pisania, zdolność podążania za logiką zadania i dokończenia go.
Luźne skłony
Siadamy, krzyżujemy nogi w kostkach, robimy luźny skłon tułowia do przodu wyciągając ręce przed siebie (jakby oddając ciało działaniu przyciągania ziemskiego).
Ćwiczenie usprawnia wzrokową integrację, czytanie ze zrozumieniem, liczenie w pamięci, abstrakcyjne myślenie.
Wypady
Stajemy w rozkroku na lekko ugiętych nogach, przekręcamy nogi tak by stopy były ustawione do siebie pod kątem prostym. Zginamy jedną nogę w kolanie, drugą nogę trzymamy prosto. Trzymając prosto tułów robimy wypad na zgiętą nogę i odwracamy głowę w jej stronę.
Ćwiczenie to poprawia posturę ciała, rozumienie, pamięć krótko i długotrwałą, ułatwia wypowiadanie się na forum.
Wahadło
Opuszczamy podbródek maksymalnie w dół, poruszamy głową powoli od jednego ramienia do drugiego, oddychając przy tym swobodnie.
Ćwiczenie poprawia obuoczne patrzenie, umiejętności pisania, czytania, rozluźnienia.
Ćwiczenia energetyzujące
Picie wody
Woda jest konieczna nie tylko do życia ale i do uczenia się. Aktywizuje mózg dla elektrycznych i chemicznych reakcji między mózgiem a układem nerwowym. Stresy psychologiczne i wywołane przez otoczenie zmniejszają poziom wody w ciele, prowadzą do odwodnienia w komórkach. Regularne jej picie utrzymuje ciało nawodnionym i pracującym z optymalną efektywnością. Należy pić 25 ml wody na każdy kilogram masy ciała, szczególnie podczas stresu. Pozwalamy dzieciom popijać wodę w czasie zajęć.
Kapturek myśliciela
Kładziemy kciuki z tyłu na obu uszach jednocześnie, palcem wskazującym kilkakrotnie odwijamy uszy od góry do dołu masując je delikatnie.
Ćwiczenie pobudza cały mechanizm słuchu i wspomaga pamięć; podwyższa rozumienie ze słuchu, poprawia zdolność wystąpień publicznych, śpiewanie, pamięć, myślenie, literowanie oraz stereofonię naszych uszów.
Energetyczne ziewanie
Dotykamy końcami palców miejsca na zębach tuż przed miejscem, gdzie łączy się dolna szczęka z górną, masujemy te miejsca, mając lekko otwarte usta, wyobrażamy sobie przy tym, że ziewamy.
Ćwiczenie poprawia procesy utleniania w organizmie, uwagę i percepcję wzrokową, usprawnia umiejętność wybierania potrzebnej informacji, głośne czytanie, twórcze pisanie.
Punkty przestrzeni
Końcami palców jednej ręki dotykamy miejsca między górną wargą a nosem, drugą rękę kładziemy tuż powyżej kości łonowej. Wzrok kierujemy do góry. Zamieniamy ręce.
Ćwiczenie poprawia zdolności widzenia daleko i blisko, usprawnia umiejętności organizacyjne, podwyższa umiejętność skupienia się na zadaniu.
Punkty uziemienia
Końcami palców jednej ręki dotykamy brody pod dolną wargą, a palce drugiej ręki kładziemy na górnej części kości łonowej. Patrzymy w dół (na podłogę).
Ćwiczenie usprawnia umiejętność nie gubienia wierszy i kolumn w czasie czytanie, pisanie i czytanie oraz umiejętności organizacyjne.
Punkty na myślenie
Kładziemy jedną rękę na brzuch w okolicy pępka, a drugą masujemy dwoma palcami zagłębienia tuż pod obojczykiem po obu stronach mostka.
Ćwiczenie likwiduje odwracanie liter i cyfr, ma wpływ na zwiększenie potoku elektromagnetycznej energii.
Punkty równowagi
Jedną rękę kładziemy na wgłębieniu u podstawy czaszki za uszami a drugą na pępku. Zmieniamy położenie rąk.
Ćwiczenie poprawia pobudzenie i koncentrację świadomości, rozumienie podtekstu napisanego „między wierszami”, umiejętność rozróżniania przy pisaniu i matematyce, umiejętność podejmowania decyzji.
Ćwiczenia pogłębiające
Pozycja Dennisona
Ćwiczenie składa się z 2 części.
Część pierwsza
Siadamy, krzyżujemy nogi w kostkach, wyciągamy ręce przed siebie i przekręcamy dłonie grzbietami do siebie tak, by kciuki były skierowane w dół. Następnie przekładamy jedną rękę przed drugą tak by dłonie dotykały się wewnętrznymi stronami (kciuki nadal są skierowane w dół), krzyżujemy palce dłoni, zginamy ręce w łokciach i opieramy skrzyżowane ręce na piersi. Zamkamy oczy, język kładziemy na podniebieniu. Oddychamy swobodnie. Podczas wdechu język przycisk do podniebienia a w czasie wydechu rozluźnia go.
Część druga
Trzymamy nogi w lekkim rozkroku oparte o podłogę, końce palców obu dłoni dotykają się. Oczy język i oddech jak w części pierwszej. Pozostajemy w tej pozycji około 2 minut.
Ćwiczenie pobudza korę mózgowa, poprawia koncentrację, łagodzi stresy. Zwiększa efektywność uczenia się i reagowania. Przydatne do kontroli własnego zachowania, wyciszenia uczniów, przywrócenia ich koncentracji, obniżenia poziomu stresu np. przed sprawdzianem.
Punkty pozytywne
Dotykamy lekko końcami palców punkty, które znajdują się na czole, bezpośrednio nad oczami, równo po środku między linią włosów a brwiami.
Ćwiczenie ma pozytywny wpływ na procesy nauki pisania, matematyki, usprawnia pamięć długoterminową.
Literatura:
1. Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjologii Edykacyjnej, dr Carla Hannaford, Oficyna Wydawnicza Medyk Sp.z o.o. oraz Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów, Warszawa 1998 r.
2. Artykuł Aleksandry Kurzyny pt. Poprawa sprawności umysłowej.
3. Supermożliwości twojego umysłu, Gordek-Michaelis
Opracowanie: mgr Sadrak Urszula