Istnieją dwa rodzaje nagród: społeczne i konkretne (materialne).
Nagrody społeczne wydają się ważniejsze.
Oto niektóre z nich: uwaga, uśmiech, chwalenie dziecka za konkretne zachowanie, zachęta, słowa: „Bardzo dobrze”, „Wspaniale!”
Nagrody konkretne to rzeczy i zdarzenia.
Oto lista nagród ważnych dla dzieci: książeczki, komiksy, słodycze, ciastka, wycieczki, mazaki, znaczki, drobne monety, czas spędzony z rodzicami, lody, małe zabawki, zabawy.
Doświadczenie wskazuje, że nagrody społeczne są dla dzieci ważniejsze niż rzeczy.
Nie zapominajmy o tym, że różne dzieci lubią różne nagrody. Dziecko może, na przykład, nie przepadać za słodyczami, ale oddałoby wszystko za rodzynki. Podobnie, jak w przypadku dorosłych, musicie dostosować nagrody do upodobań dziecka. Bardzo ważny jest moment dawania nagrody. Nagroda powinna pojawiać się natychmiast po wystąpieniu zachowania, które chcecie wzmocnić. Jeżeli dziecko zaczyna, na przykład, wykonywać zadanie w sposób, który akceptujecie, powinniście powiedzieć: „Bardzo dobrze. Podoba mi się, że pracujesz w ten sposób”. Ważne jest, aby pochwalić dziecko od razu, a nie później, wciągu dnia. Jeżeli zachowanie dziecka poprawia się, należy zaznaczyć to na arkuszu obserwacyjnym. Możecie na przykład, za każdym razem, kiedy dziecko wykona polecenie, zaznaczyć nową gwiazdkę; powiedzmy, że pięć gwiazdek daje prawo do małej nagrody, krótkiej zabawy lub dodatkowej bajki na dobranoc.
Kilka słów o karach
Podobnie, jak w przypadku nagród, istnieją dwa rodzaje skutecznych kar.
Kary społeczne to m.in.: okazanie niezadowolenia, krytyka, odizolowanie dziecka, podniesiony głos, ignorowanie.
Kary konkretne to: klapsy, potrząsanie.
Kłopot w tym, że działanie kar drugiego rodzaju sprowadza się do umożliwienia opiekunom wyładowania złości. Opiekunowie mówią dziecku: „Nie rób tego!”, ale nie mówią, co dziecko ma robić. Czasami muszą dawać klapsy coraz mocniej, aby skłonić je do posłuszeństwa.
Dla niektórych dzieci, przyzwyczajonych do klapsów, przestają one stanowić karę.
W rzeczywistości uwaga opiekunów towarzysząca klapsom traktowana jest jako nagroda. Bicie dzieci może więc podtrzymywać złe zachowanie.
Podobnie, jak w przypadku nagród, dzieci reagują bardzo różnie na różne kary.
Dla jednego najskuteczniejszą karą jest zakaz oglądania ulubionego programu, dla drugiego -— pozbawienie deseru lub dezaprobata opiekunów. Ważne jest, aby dziecko zrozumiało, że kara jest reakcją na konkretne zachowanie. Jeżeli więc chcecie, aby np. dzieci przestały się bić i aby Darek przestał bić swojego kolegę, powiedzcie zdecydowanie: „Darku, nie wolno ci bić kolegi. Jeżeli zrobisz to jeszcze raz, zostaniesz odesłany na cztery minuty do korytarza”. Jeżeli dziecko złamie zakaz — zróbcie to, co zapowiedzieliście. Skrytykujcie jego zachowanie mówiąc: „Nie lubię, kiedy jesteś nieposłuszny”, a nie: „Nie lubię cię, ponieważ jesteś taki nieposłuszny”.
Nagrody są skuteczniejsze niż kary
Badania dowodzą niezbicie, że dzieci reagują lepiej na nagrody niż na kary. Wydają się być szczęśliwsze, kiedy słyszą jasne polecenia i pochwały za ich wykonywanie. Powinniśmy więc starać się „przyłapać” dziecko na dobrym zachowaniu: dzieleniu się przyborami szkolnymi, opiece nad kolegą, przejawach odpowiedzialności itp. Są to sytuacje, które pozwalają chwalić dziecko i wyrażać się o nim dodatnio w obecności innych rówieśników. Pomocne bywa włączenie dzieci do oceny ich postępów; mogą one umieszczać gwiazdki na arkuszu, kolorować obrazek ukazujący, jak to grzecznie siedzieli w ławce itp. Daje to dziecku poczucie, że może ono samo kontrolować swoje własne zachowanie, i zachęca je do samokontroli.
Opracowanie : mgr Barbara Kolasa