Prowadzone badania pokazują, iż 25 do 50% dzieci nawykowo oddycha przez usta. Wpływa to na rozwój funkcji mózgowych, zmianę w obrębie twarzy i czaszki, niewłaściwe zachowanie (nadpobudliwość), problemy z pamięcią, uczeniem się.
40% dzieci oddychających do 8 roku życia przez usta jest narażonych na obniżenie funkcji intelektualnych, opóźnienie rozwoju mowy szczególnie na płaszczyźnie fonetyczno- fonologicznej i morfologicznej oraz specyficzne trudności w uczeniu się[8].
Oddychanie przez usta podczas snu i w ciągu dnia może być oznaką pewnych problemów, a także może powodować szereg różnych konsekwencji.
Prawidłowy oddech
Wszystkie dzieci (nawet niemowlęta) z natury oddychają nosem. Prawidłowy oddech odbywa się przez nos, usta są zamknięte, buzia rozluźniona a zarówno wdech, jak i wydech są niesłyszalne i swobodne. Podczas oddychania nos spełnia wiele funkcji: filtruje powietrze (około 3/4 bakterii, które dostają się do nosa jest zatrzymywana i eliminowana w warstwie śluzowej), ociepla i nawilża wdychane powietrze, utrzymuje prawidłową objętość oddechową, wpływa pozytywnie na jakość snu i podnosi poziom energii [5], wspomaga odporność organizmu, poprawia percepcje i pamięć, wspiera prawidłowe połykanie, wpływa pozytywnie na postawę ciała, rozwój twarzoczaszki, podniebienia twardego, pomaga w regulowaniu napięć i emocji.
Niektóre dzieci, mimo że oddychają przez nos, to mają w trakcie snu czy odpoczynku otwarte usta. Jednak nie jest to prawidłowe, ponieważ otwarte usta mogą uaktywnić nawyk oddychania przez usta. Wówczas wskazane jest przeprowadzenie kontroli domykania żuchwy poprzez wykorzystanie odpowiednich technik. Najlepiej udać się wówczas do logopedy.
Obserwuj czy Twoje dziecko:
- śpi z otwartą buzią
- chrapie podczas snu
- ma bezdech senny (zatrzymanie oddechu w czasie snu)
- niespokojny sen
- często budzi się
- moczy się w łóżku
- jest zmęczone po przebudzeniu
- budzi się z suchymi ustami
- ma niską koncentrację uwagi
- jest blade
- ma podkrążone oczy
- jest ciągle zmęczone
Jakie są najczęstsze przyczyny oddychania ustami
Najczęstsze przyczyny, które powodują trudność w poborze powietrza drogą nosową to:
- częste infekcje oddechowe, niedrożność nosa
- alergie
- przerośnięte migdałki podniebienne
- przerośnięty migdałek gardłowy
- skrzywienie przegrody nosa
- wady anatomiczne w obrębie nozdrzy
- polipy
- stan po operacji rozszczepowej wargi i podniebienia
- obniżone napięcie mięśniowe, mała sprawność mięśnia okrężnego warg
- krótkie wędzidełko wargi górnej, języka
- parafunkcje: ssanie kciuka, smoczek, karmienie butelką przez długi czas
Nietolerancje pokarmowe również mogą wywoływać podobne symptomy: zatkany nos albo lejący się katar.
Dzieci przeważnie zaczynają oddychać przez usta, gdy nos staje się niedrożny. Jeśli dziecko ma częste infekcje górnych dróg oddechowych, to taki sposób oddychania może stać się nawykiem.
Konieczne jest ustalenie i wyeliminowanie przyczyny oddychania ustami.
Najpierw istniała jakaś przyczyna czyli np. niedrożny nos, powiększony migdał, alergia itp., a mimo usunięcia przyczyny dzieci w dalszym ciągu oddychają ustami nawykowo. W takim przypadku konieczna jest konsultacja z logopedą w celu nauki umiejętności prawidłowego sposobu oddychania.
Jakie mogą być skutki oddychania przez usta?
Konsekwencje oddychania przez usta to:
- zwiększenie ilości infekcji górnych dróg oddechowych – powietrze wdychane przez usta nie jest dostatecznie oczyszczone i nagrzane
- powiększone migdałki, nawracanie migdałków
- niedostateczny rozwój mięśni klatki piersiowej, mała aktywność przepony
- zmiany w budowie twarzy (bardziej pociągła twarz)
- zaburzenie równowagi mięśniowej języka, warg, policzków
- nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka
- nieprawidłowe połykanie, ślinienie
- wysokowysklepione podniebienie
- wady zgryzu, demineralizacja zębów, próchnica
- wady wymowy
- niska koncentracja uwagi, trudności w percepcji
- gorsze wyniki w nauce
- problemy behawioralne (np. nadpobudliwość), wzmożone reakcje na stres
Chrapanie i ciężki oddech w nocy mogą prowadzić do bezdechu sennego (zatrzymania oddechu podczas snu). Oddychanie przez usta może powodować niedotlenienie, ponieważ zmniejszona jest ilość tlenu, która dociera do mózgu. Dzieci, które oddychają przez usta, przeważnie nie śpią dobrze, dlatego później w ciągu dnia są zmęczone i mają trudności ze skupieniem się podczas lekcji, co może przekładać się na gorsze wyniki w nauce. Co więcej oddychanie przez usta powoduje suchość w ustach, a więc są to idealne warunki sprzyjające rozwojowi bakterii, co przyczynia się do chorób dziąseł i próchnicy zębów [5].
Do prawidłowego rozwoju twarzoczaszki niezbędne jest oddychanie nosem i prawidłowa pozycja spoczynkowa języka (na podniebieniu), ponieważ język jest najważniejszym aparatem ortodontycznym. Dzieci i osoby dorosłe, które oddychają przez usta mają nisko ułożony język (przeważnie leży na dnie jamy ustnej, niekiedy między zębami), a w związku z tym szczęka nie rozwija się w sposób prawidłowy.
Oddychanie przez usta a wady wymowy
Nieprawidłowe oddychanie wpływa na zaburzenia artykulacji, ponieważ stale obniżone napięcie mięśniowe warg i języka nie sprzyja temu, by mięśnie były sprawne i pracowały prawidłowo. Gdy oddychamy ustami, to wówczas język ma nieprawidłową pozycję spoczynkową (najczęściej język znajduje się na dnie jamy ustnej lub między zębami/wargami), a to wpływa na nieprawidłowy rozwój szczęki, co doprowadza do zmian w kościach twarzy. Dzieci oddychające przez usta mają zwykle wąski łuk szczękowy w kształcie litery V i wysoko wysklepione podniebienie. Brak właściwej pracy mięśni warg może skutkować utraceniem odpowiedniego napięcia (górna warga staje się słaba, krótka). Brak kontaktu wargi górnej z wargą dolną może doprowadzić do deformacji głosek /p, b, m/[6].
Ważne jest to, by dbać o drożność nosa i obserwować jak oddychają dzieci podczas snu, w trakcie zabawy czy czynności, podczas której są skoncentrowane. Dziecko, które oddycha przez usta ma otwartą buzię, jest blade, ślini się, ma popękane i suche usta i skarży się na suchość w gardle. Sygnałem do konsultacji są także częste przeziębienia, chrapanie podczas snu i słaba koncentracja uwagi.
W przypadku dysfunkcji oddychania kluczowe jest zdiagnozowanie przyczyny i prowadzenie leczenia, często konieczna jest współpraca logopedy z innymi specjalistami:
- laryngologiem
- alergologiem
- fizjoterapeutą
- osteopatą
- pulmonologiem
- ortodontą
Bibliografia:
[1] Association between oral habits, mouth breathing and malocclusion https://www.ncbi.nlm.nih.gov/ (dostęp 12.03.2022 r.)
[2] Indiarti I. S., Setyanto D. B., Kusumaningrum A., Budiardjo S. B., Changes in the palatal dimensions of mouth breathing children caused by nasal obstruction [in:] Journal of Physics: Conf. Series 884, 2017.
[3] Lopes T., Moura L., Lima M., Association between breastfeeding and breathing pattern in children: a sectional study, 2014.
[4] McKeown P., Kto ma nosa do zdrowia?, 2018.
[5] McKeown P., Zamknij usta. Podręcznik oddychania metodą Butejki, 2016.
[6] Pluta-Wojciechowska D., Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia wybranych form zaburzeń, 2017.
[7] Pluta-Wojciechowska D., Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacyjnych, 2013.
[8] Anatomiczne i fizjologiczne uwarunkowania opóźnionego rozwoju mowy – oddychanie i fonacja – Czasopismo logopedyczne Forum Logopedy | artykuły oraz ćwiczenia logopedyczne
Żródło: www.panilogopedyczna.pl, program „Oddycham nosem cały rok” Beaty Racek.
Opracowanie: neurologopeda mgr Malwina Skowron- Gajda