Dojrzałość szkolna nie jest uwarunkowanym biologicznie etapem samorzutnego rozwoju, lecz składają się na nią różnorodne doświadczenia dziecka w sferze motorycznej, umysłowej i społecznej.
Do komponentów dojrzałości należą:
dojrzałość fizyczna:
Dziecko powinno być na tyle rozwinięte i silne, aby podołać systematycznemu wysiłkowi, z jakim wiąże się wczesne wstawanie, chodzenie do szkoły, odrabianie lekcji, przebywanie w dużej grupie dzieci. Ważna jest ogólna sprawność ruchowa i opanowanie precyzyjnych ruchów rąk i palców, które umożliwiają naukę pisania i rysowania:
• wzrost i ciężar ciała,
• sprawność motoryczna,
• funkcje zmysłów,
• stan zdrowia.
dojrzałość umysłowa:
Siedmiolatek ma spory zasób wiadomości o otaczającym świecie. Wypowiada się swobodnie, płynnymi zdaniami. Potrafi opisać obrazek, opowiedzieć usłyszana bajkę lub historię, która mu się przytrafiła. Wie co jest ważne, a co można pominąć.
• posługuje się symbolami (zna liczby min do 10, litery)
• orientuje się w przestrzeni (określenia: u góry, na dole, na prawo, na lewo, nad, pod..),
• potrafi skupić uwagę na dłużej,
• rozumie symbole, orientuje się w świecie,
• przeprowadza operacje umysłowe np. ujmuje związki przyczynowo- skutkowe,
• ma rozwiniętą analizę wzrokową i słuchową,
• wypowiada się na zadany temat,
• bogaty słownik czynny i bierny,
• rozwinięta koordynacja wzrokowo- ruchowa.
dojrzałość społeczna :
Rozwój społeczny i emocjonalny powinien być na tyle rozwinięty, by umożliwiał odnalezienie swojego miejsca w grupie społecznej, jaką jest klasa. Dojrzały do szkoły siedmiolatek sam się myje, ubiera, dba o swoje rzeczy, umie przestrzegać reguł i poddać się dyscyplinie. Potrafi czekać na spełnienie swoich potrzeb, liczy się z potrzebami kolegów, nawiązuje kontakty z rówieśnikami i współpracuje z nimi przy wykonywaniu rozmaitych zadań. Radzi sobie z czynnościami higieniczno- porządkowymi. Cechuje je:
• poczucie obowiązku, podporządkowanie się poleceniom,
• umiejętność nawiązywania kontaktów społecznych,
• zbiorowe współdziałanie,
• dobre samopoczucie w grupie.
dojrzałość emocjonalna:
Dziecko w tym wieku powinno być odporne na stres i niepowodzenia, umieć skupić uwagę na dłuższy czas, mieć motywację do pracy, umieć wyrażać emocje i ich kontrolować.
• kierowanie i kontrolowanie uczuciami,
• różne formy przejawiania i uzewnętrzniania uczuć.
dojrzałość wolicjonalna :
• wytrwałość w pracy,
– podejmowanie inicjatyw,
• celowa działalność,
• doprowadzenie podjętych zadań do końca.
Jak rodzice pomóc powinni:
- Przygotujcie dziecku miejsce do pracy i odrabiania lekcji.
- Przygotujcie miejsce na książki i przybory szkolne.
- Wzbudźcie u dziecka radość z faktu, że zostanie uczniem (nauczy się ciekawych rzeczy, pozna kolegów).
- Pobudźcie je do opowiadania o przeżyciach szkolnych.
- Zachęćcie je do rysowania, malowania, lepienia z plasteliny, masy solnej co rozwinie u dziecka sprawność manualną i przygotuje do nauki pisania.
- Grajcie z nim w różne gry, które rozwijają pamięć wzrokową, spostrzegawczość i logiczne myślenie..
- Wdrażajcie do systematyczności i punktualności.
Dla prawidłowego rozwoju konieczne są:
- Ład, spokój i pogodna atmosfera w domu.
- Utrzymanie uczuciowego kontaktu z dzieckiem.
- Przestrzeganie stałego rozkładu dnia.
- Stały udział dziecka w drobnych pracach domowych.
- Możliwość zabawy z rówieśnikami.
Gdy dziecko zacznie uczęszczać do szkoły:
- Rozmawiajcie z nim o tym co było w szkole.
- Przeglądajcie z nim zeszyty i prace szkolne. Chwalcie je za to co dobre, zgańcie jeśli zasłuży.
- Nie krzyczcie, gdy czegoś nie umie. Uzgodnijcie z nauczycielem jak mu pomóc.
PAMIĘTAJMY: Dziecko w klasie I funkcjonuje nie tak, jak my dorośli chcielibyśmy, ale tak, jak jego możliwości na to pozwalają.
Podsumowując rozważania nad dojrzałością szkolną można stwierdzić, że rola rodziców i nauczyciela polega na:
• dbałości o zdrowie fizyczne dziecka- poprzez systematyczne kontrole lekarskie, stosowanie się do wskazań i stwarzanie odpowiednich warunków bytowych,
• kształtowanie prawidłowej wymowy, rozwoju słownictwa poprzez częsty kontakt z dzieckiem, rozmowy, zapewnienie mu towarzystwa rówieśników,
• rozwijanie logicznego myślenia, zapamiętywanie poprzez pobudzanie do obserwacji, rozmowy na określone tematy, wyjaśnienia, wyciąganie wniosków interpretowanie widzianych zjawisk i rzeczy,
• wyrabianie umiejętności słuchania, koncentracji uwagi poprzez polecenie wykonywania drobnych zajęć, wymagających uwagi i żądanie, aby dzieci zaczętą pracę zawsze kończyły,
• wyrabianie umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowanie i syntetyzowanie – poprzez np. gry i zabawy z dzieckiem, ćwiczące w/w czynności. Doskonale do tego celu służą gry kostkowe, domino, historyjki obrazkowe, układanki z klocków,
• dbałość o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka- ćwiczenia sprawności rąk poprzez rysowanie, kalkowanie, zamalowywanie, wycinanie wg wzoru, lepienie itp.,
• nauczenie szanowania pomocy szkolnych poprzez przyzwyczajenie do utrzymywania porządku w zabawkach,
• rozbudzaniu zainteresowania szkołą, poprzez odpowiednio prowadzone rozmowy,
• przygotowanie do samodzielności w obsługiwaniu się poprzez wcześniejsze wymagania w tym zakresie,
• wyrabianiu umiejętności współżycia w grupie poprzez zapewnienie kontaktów z rówieśnikami i kierowanie nimi,
• stwarzaniu odpowiednich warunków do odrabiania lekcji poprzez zapewnienie dziecku spokoju, miejsca do odrabiania lekcji, uregulowania trybu życia.
Pamiętać należy, że o powodzeniu szklonym dziecka decyduje wiele czynników między innymi dojrzałość szkolna, ale nie tylko. Losy szkolne dziecka zależą również od form i metod nauczania. Ponadto w karierze szkolnej dziecka znaczną rolę odgrywają warunki życia i sposób wychowania domowego, zdrowie oraz to, jak się układają stosunki z nauczycielem i rówieśnikami.
W dyskusjach na temat obniżenia wieku szkolnego o rok nie podnosi się kwestii różnic związanych z procesem dojrzewania biologicznego człowieka.
Pod koniec okresu przedszkolnego tj. około 6 roku życia dokonuje się u dzieci tzw. skok rozwojowy czyli tak uaktywnia się układ hormonalny, że powoduje on cały szereg zmian:
• dziecko rośnie wtedy i przybiera na wadze dużo szybciej,
• dokonuje się pierwszy etap kostnienia nadgarstka, co ma wpływ na mniejszą męczliwość rąk, a wiec na naukę pisania,
• zmieniają się proporcje ciała co wpływa pozytywnie na lepszą koordynację ruchów rąk niezbędnych przy wykonywaniu wszelkich czynność,
• dojrzewa układ nerwowy tj.:
lepiej funkcjonują narządy zmysłów (szczególnie wzrok, słuch muzyczny i fonematyczny),
ruchy dziecka są skoordynowane i celowe,
lepiej funkcjonuje kora mózgowa co pozwala na dłuższe skupienie uwagi, kierowanie jej na celowe działania oraz umożliwia dziecku panowanie nad swoimi emocjami,
• zmienia się jakość myślenia, co oznacza, że jest ono zdolne do zrozumienia pojęcia liczby,
czasu, przestrzeni, ma zdolność odwracania operacji myślowych co jest warunkiem do rozumienia pojęć.
To tylko główne różnice między dziećmi młodszymi (5,5- 6,5 lat) a starszymi (7 lat) .
Rodzice muszą więc wziąć pod uwagę te różnice powodowane skokiem rozwojowym i dokonując wyboru- czy zapisać dziecko do szkoły, czy też jeszcze pozostawić je w przedszkolu. Kiedy do klasy I pójdą już 6- latki (niektóre nie będą miały jeszcze ukończone 6 lat) to konieczną sprawą będzie dopasowanie wymagań szkoły do ich możliwości.
Opracowanie: nauczyciel dzieci 6- letnich – mgr Grażyna Gaweł