Agresja u dzieci przedszkolnych

AGRESJA – jest to zachowanie ukierunkowane na wyrządzenie krzywdy innym osobom, którego nie można usprawiedliwić ze społecznego punktu widzenia

 Istnieją różne kategorie agresji:

• agresja instrumentalna (specyficzna) – jej celem jest uzyskanie jakiegoś przedmiotu lub utrzymanie jakiejś sytuacji, a jej istotą jest wybieranie przez dziecko takiego sposobu zachowania, który może mu przynieść jakąś korzyść (krzyk, płacz, tupanie nogami, itp.),
• agresja ze złości – nie jest ukierunkowana ani na jakikolwiek obiekt, ani na żadną sytuację,
• agresja obronna – jest to odpowiedź na atak,
• agresja związana z grą i zabawą – nasila się wskutek zaangażowania się w walkę w toku gry.

Rodzaje agresji:

• agresja fizyczna w stosunku do osób – wyraża się w biciu lub w znęcaniu się (zadawanie bólu innym osobom),
• agresja słowna – przejawia się w wymyślaniu lub wyśmiewaniu się,
• agresja przeniesiona – jest agresją skierowana na inne osoby lub przedmioty nie będące przyczyna agresji.

Formy agresji:

• agresja bezpośrednia – ma postać agresji fizycznej, werbalnej lub ekspresyjnej,
• agresja pośrednia – jest najczęściej agresją werbalną (jest to najczęściej oszczerstwo),
• agresja spontaniczna, tzw. gorąca,
• agresja instrumentalna, tzw. zimna – podejmowana z premedytacją,
• agresja naśladowcza – jest skutkiem modelowania zachowań, zgodnie z obserwowanym wzorcem. Najważniejszym wzorcem dla dziecka są rodzice, a także starsze rodzeństwo i nauczyciele w przedszkolu.

Agresja jest zachowaniem, które coraz częściej obserwuje się u dzieci w wieku przedszkolnym. Są dzieci, które już w najmłodszym wieku przejawiają zbyt dużą agresję niszcząc zabawki lub bijąc swoich kolegów. Wszystkich nas interesuje dlaczego już nawet najmłodsze dzieci są agresywne.

Najczęstsze przyczyny agresji u dzieci:

• najczęstszym źródłem zachowań agresywnych jest lęk – występuje w sytuacjach, gdy dziecko czuje się odrzucone uczuciowo przez osoby najbliższe,
• zmiany warunków życia społecznego,
• naśladowanie zachowań agresywnych demonstrowanych przez inne osoby, zarówno przez dorosłych, jak i dzieci,
• błędy wychowawcze popełniane przez osoby dorosłe oddziałujące na dziecko,
• oddziaływania mediów – częste obcowanie z faktami, obrazami przemocy powoduje osłabienie reakcji emocjonalnych , przemoc jawi się wtedy jako coś normalnego.

U dzieci, które dużo czasu spędzają przed telewizorem, można zaobserwować wiele cech, które mogą wpłynąć na powstanie i kształtowanie się u nich agresji. Dzieciom takim brakuje inicjatywy, fantazji, zdolności koncentracji, czy też gotowości do wysiłku i wytrwałości. Maluchy „telewizyjne” szybko się nudzą, są zniecierpliwione i niekonsekwentne, oczekują często natychmiastowego spełnienia życzeń i rozwiązania przez innych ich problemów. Generalnie dzieci takie mają niższa granicę tolerancji na frustracje oraz agresję niż ich rówieśnicy, którzy mniej czasu spędzają przed telewizorem. Należy więc jak najwcześniej nauczyć dziecko odpowiedzialnego podejścia do telewizji – wspólne wybieranie i oglądanie odpowiednich programów, rozmowy i wymiana poglądów po obejrzeniu audycji. Dorosły powinien także dawać własny przykład. Nie może być przecież tak, że telewizor gra w domu przez cały czas, nie może być opiekunem, przyjacielem, czy pocieszycielem dziecka, a tak przecież dzieje się w wielu domach. Jest na to rada – wyłączenie telewizora.

Przejawy agresji:

1. przejawy agresji fizycznej u dzieci to m.in.:

– rzucanie się z pięściami,

– bicie innych dzieci,

– gryzienie,

– drapanie,

– kopanie, itp.,

1. przejawy agresji nie fizycznej to m.in.:

(u dzieci w wieku przedszkolnym występuje najczęściej)

– przedrzeźnianie,

– robienie min,

– pokazywanie języka innemu dziecku z zamiarem zrobienia mu przykrości,

– innego typu gesty mające zranić inną osobę.

Agresja nie fizyczna jest bardzo często lekceważona przez dorosłych i nie jest przez nich rozumiana.

Mamo, tato! Brak wyczucia przez osobę dorosłą istoty takiego konfliktu między dziećmi prowadzi do niesprawiedliwego traktowania dziecka jawnie odpowiadającego na niewerbalną i nie fizyczną agresję (najczęściej karę ponosi dziecko, które uderzyło kolegę, odpowiadając na agresję niewerbalną). Dlatego dorośli nie powinni ingerować w konflikty dziecięce, jeśli nie przybierają one szczególnie drastycznej formy. Dzieci najlepiej wiedzą, kto naprawdę zawinił i bardziej sprawiedliwie osadzają.

 Sposoby wyciszania agresji u dzieci:

• należy natychmiast usunąć przyczyny zachowań agresywnych,
• dorośli powinni kontrolować swoje emocje – są przecież wzorem do naśladowania,
• wzmacniać pozytywne zachowania – trzeba je zauważać i mówić dziecku o nich,
• nie koncentrować się na złym zachowaniu, jeśli chcemy je wykluczyć,
• udawać, że nie słyszymy niegrzecznego odzywania się do dorosłych, odwrócić się, gdy robi coś, co nam się nie podoba, albo powiedzieć dziecku wprost: „nie podoba mi się twoje zachowanie”, nie reagować agresywnie, gdyż to wzmacnia agresywne reakcje dziecka,
• częściej używać pochwał niż nagan (wyłapywać nawet najdrobniejsze sytuacje, gdy dziecko jest grzeczne i głośno wyrażać pochwałę, cieszyć się z nich).

Każde dziecko chce być pozytywnie oceniane i jeśli zobaczy, że jego próby dobrego zachowania są dostrzeżone, znajdują uznanie, będzie je na pewno powtarzać, gdyż będzie chciało zasłużyć na pozytywną ocenę dorosłych.

• ograniczyć dzieciom oglądanie programów TV, w których dominuje przemoc.

 Niestety świat, w którym żyjemy nie może istnieć bez agresji. Przezwyciężanie agresji i wszelkich wybuchów złości jest potrzebne, ale musi być ono świadome i prowadzone środkami pedagogicznymi, nie może mieć na celu całkowitego odzwyczajenia dzieci od wyrażania wściekłości. Wściekłość ta jest stanem wielkiego, wewnętrznego napięcia.

Tłumienie emocji w sobie jest ryzykownym posunięciem, które może się odbić niekorzystnie na zdrowiu psychicznym dziecka. Umiejętne przekazywanie emocji otoczeniu, bez wzajemnego krzywdzenia się, może przynosić korzyści obu stronom.

 Dzieci bardzo często, w momencie kiedy dorosły chce ich pozbawić jakiejś przyjemności, stawia mu opór. Pojawia się przekora, która wcale nie jest skierowana przeciwko dorosłemu. Dziecko nie chce być po prostu pozbawione przyjemności i buntuje się przeciwko frustrującemu przymusowi.

 Jak można nauczyć dziecko sensownych reguł wspólnego życia?

• należy stworzyć odpowiednie dla dziecka otoczenie – w wychowaniu należy wyznaczyć rozsądne granice,
• w przypadku nie przestrzegania przez dziecko reguł przyjaźnie, albo przynajmniej neutralnie zwrócić się do niego i ewentualnie dodać krótkie wyjaśnienie,
• wielokrotnie trenować wraz z dzieckiem pożądane zachowanie,
• zaproponować inne działanie, odwracając uwagę dziecka od tego, co jest złe.

Jak umiejętnie podchodzić do „małego uparciucha”?

• najpierw pomyśleć a potem działać – należy wyłączyć automatykę, nie działać spontanicznie, gdy dziecko przebiera miarę,
• pytamy o to, dlaczego – jeśli tylko znajdziemy czas, możemy przemyśleć w spokoju ewentualne motywy dziecięcej przekory,
• dostrzeganie własnych uczuć – zachować dystans do przekornego zachowania dziecka,
• zachowanie spokoju – każde chaotyczne zachowanie dorosłego przenosi się natychmiast na dziecko i obniża jego gotowość do przystawania na propozycje kompromisów,
• poważnie traktujemy dziecko – każde „nie” lub „właśnie, że tak” dziecka sygnalizuje nam jego chwilowe samopoczucie. Nie należy więc nigdy wyrzucać dziecku, że jeszcze przed chwilą chciało zupełnie czegoś innego, ale spróbować pogodzić się z częstymi zmianami jego życzeń i nastrojów,
• Szukamy kompromisów – ciągle szukamy rozwiązań, które będą nowe dla dziecka.

     Czego dorośli robić nie powinni?

• nie należy stosować sankcji, gdyż jest to podstawowe źródło dziecięcej agresji,
• wyłączyć ze swego postępowania wobec dziecka kary mające charakter agresywny, gdyż uczą one dziecko zachowań agresywnych, a tak naprawdę działają na nie tylko przez chwilę.

Aby skutecznie radzić sobie z agresją dziecka, należy mieć na uwadze całą jego osobowość.

Rodzice chcąc skutecznie wychowywać, powinni wskazywać dziecku drogę, którą będzie ono iść zawsze z podniesioną głową, dzięki udzielonemu mu wsparciu. Mogą to czynić dając maluchowi poczucie bezpieczeństwa i miłości, a także dzięki prostolinijności i konsekwencji.

1. Danielewska, Agresja u dzieci – szkoła porozumienia, Warszawa 2004
2. Kozłowska, Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Warszawa 1996
3. Olechnowicz, Dobre chwile z naszym dzieckiem. Zabawy sprzyjające rozwojowi charakteru, Warszawa 1997
4. Stein, Kiedy dzieci są agresywne?, Kielce 2003

 Opracowanie: mgr Ewa Lipczyńska